Boeken in december (deel 2)

Laatst gelezen boek boven.

Ten zuiden van de grens door Haruki Murakami verstopt vrijwel het hele verhaal in de titel. Het is de tekst van een lied in het verhaal gezongen door Nat King Cole, die de jonge hoofdpersoon, Hajine, en zijn lagere school liefde Shimamoto bij haar thuis beluisteren. Wat er ten zuiden van die grens ligt is de scholieren onduidelijk. En juist het onbekende geeft het lied zijn beloftevolle betekenis. Dat King Cole het nooit zong (Frank Sinatra bijvoorbeeld wel) versterkt dit mysterieuze nog.

Het verhaal is eenvoudig te vertellen. De jeugdliefde verdwijnt nooit helemaal uit het hoofd van Hajine. Een mislukte middelbare schoolliefde met Izumi blijft eveneens rondzingen. Na zijn literatuur studie begint hij tegen heug en meug als redacteur van schoolboeken, voelt zich eenzaam en onvoldaan. Als midden dertiger heeft hij zijn leven echter op orde, twee bars, twee dochters, een mooi huis, een prachtige BMW en een vrouw, Yukiko. Haar vader een louche zakenman leverde hem het begin kapitaal.

Dan duikt Shimamoto weer op. Prachtig gekleed, een mooie vrouw, volmaakter dan ze was tijdens hun eerste liefde. Het voelt vertrouwd en Hajine verliest zich in de mysterieuze vrouw, waarvan hij niet veel te weten komt. Desondanks is hij bereid er alles voor op te geven. Visioenen en echo's hadden hem ingesponnen. Je zou aan een midlife crises kunnen denken, maar de kalverliefde is het hele leven dwingend aanwezig geweest. Ook bij deze liefdesaffaire speelt een traditional een rol: Star crossed lovers, over de onmogelijke liefde.

Het boek is uiterst helder geschreven, vol expliciete seks. Het lijkt echter nogal dun, bijna een verhaaltje; bijna. Zo dun maar toch complex als het leven zelf. Je kan een oude liefde romantiseren, maar het leven is het accepteren van de onvolkomenheden en je best doen naar de ander te luisteren en die te bevragen. Dat het leven de dromen en idealen niet inlost is geen excuus dat niet te doen en te blijven steken in geromantiseerde verwachtingen die een ander pijn doen.

Juist de helderheid van het verhaal zorgt ervoor dat je meegetrokken wordt. Als Hajine gaat analyseren, aan de hand van letterlijke citaten uit voorgaande hoofdstukken, dan blijkt dat een deel van het raadsel Shimamoto door haarzelf in gesprekken met hem al ontsleuteld is, ook al blijft het raden naar een kwarteeuw leven waarover niets gezegd is. Wat ten zuiden van de grens ligt is geen raadsel meer.



Met in de comments de prachtige samenvatting:
“Shimamoto is the fantasy that we never reached. Izumi is the painful past and Yukiko is the reality.”

Volgende bespreking onder foto.

Laatst gelezen boek boven.

De honden jagen niet meer, van A. Alberts is een nog dunnere roman dan De vergaderzaal. De magere taal, de niet opgesmukte dialogen, het gewone van de dingen die zich aandienen, het is bekend terrein voor de Alberts lezer. Maar wat is het thema van het boek; gaat het naast het kleine verhaal van een zeemansfamilie ergens over, behalve over het in de titel opgesloten sluiten van het monsterboekje?

De honden zijn maar kort aanwezig, meteen bij aanvang van het boek rennen ze tot aan de rand van een klif, blaffen tegen een schip in de diepte en keren landinwaarts terug. Zeeman Wietze komt zijn klif tegen in de vorm van een aanvaring in Brazilië, waarbij hij zijn schip als uiterste op het strand moet zetten. Zijn zeemanseer loopt een bijna even grote deuk op. Hij is met moeite over te halen terug te keren naar Nederland. Het jagen op de voordeligste koffie  is voorbij, het leven is leeg, het werd achtergelaten op zee, in de huid van het schip en in de havens.

Om gezagsvoerder Wietze heen leven zijn vrouw twee zoons en twee dochters. Op de afstand van een korte reis met pont en beurtschip wonen ouders, zus, en in de stad zijn broer Age die een rijke vrouw trouwde en tot de notabelen is gaan behoren. Een positie die ook de tweede echtgenoot van zijn schoonzus inneemt. Haar eerste man verdween op zee, van schip en bemanning werd nooit meer iets vernomen. Hij liet een dochter achter die niettemin gaat trouwen met een zeeman, haar neef, de oudste zoon van Wietze en echtgenote Lietz. Het boek gaat op een ingetogen manier over de zee die geeft en die ook neemt.

De honden jagen zet veel, een heel leven, een familieverband, met weinig woorden neer, bijna alsof het onbelangrijk is. Je wordt niettemin dat leven ingetrokken, met zijn verhoudingen, mores, en verrassingen. Je leert dat er eenvoudige oplossingen zijn voor ogenschijnlijk ingewikkelde kwesties; een opmerking of vraag is vaak al voldoende.

Langzaamaan wordt duidelijk dat het boek gaat over relaties en de gang van het leven, waar bijvoorbeeld rederij en bemanning tot elkaar veroordeeld zijn (beide partijen zijn daarin niet helemaal lijdzaam en aan hun lot overgeleverd.) Uiteindelijk gaat het verhaal over de liefde die het afgeleefde leven van de zeeman aan wal en zijn partner zin geeft.

Volgende bespreking onder foto.

Laatst gelezen boek boven.

De korte zomer van het anarchisme door Hans Magnus Enzensberger is een oudje. Het is een boek uit een andere tijd. Geschreven toen het spreken over verandering van de maatschappelijke orde veel breder gedragen werd. Geschreven over 35 jaar eerder toen die strijd in het middelpunt stond.

In deze Korte zomer wordt de gewapende strijd van de Confederación Nacional del Trabajo (CNT) in Spanje besproken. Het gaat over de revolutie die de fascisten een halt wilde toeroepen met nadruk op de periode juni-november 1936. In die zomer moet een rechtse coalitie van grootgrondbezitters, ondernemers bourgeoisie, Jezuïeten en buitenlands kapitaal wijken. De revolutie stuitte op de fascisten van Franco. Intern was er onenigheid tussen de verschillende delen van de coalitie (naast de narchisten, ook sociaal-democraten, communisten, en Trotskisten). Die verhoudingen zouden later extreem verslechteren.

De roman gaat met name over de metaalarbeider Buenaventura Durruti. Op de cover staat 'een roman, ' en dat is geen overbodige opmerking. Durruti's leven is het leven van iemand die geen intellectueel, geen strateeg, en geen functionaris was, maar die wel samenviel met het zijn van proletariër. Niet iemand waarin men zich kan invoelen, maar “juist daarom heeft de massa zich in hem herkent,” aldus Enzensberger, Durruti was een van hen. Het is niet zomaar een roman, het verhaal rond 'de held' is opgebouwd met fragmenten uit publicaties, flarden uit toespraken en passages uit interviews. De teksten zijn in chronologische volgorde gezet en thematisch gerangschikt. Soms worden voorvallen verteld uit meerdere gezichtspunten. Als de belangen van de vertellers verschillen, dan verandert ook het verhaal, zo blijkt.

Naast de fragmenten zijn er acht kanttekeningen van een pagina 4 á 5 van de schrijver zelf, die context geven of ideeën uitwerken, zoals een politieke, organisatorische of sociaal-economische verhandeling. Uit de kanttekening 'Over de vijand' haal ik deze beoordeling van de fascistische ideologie en waarom die aansprak. Om de natie te verdedigen werden ogenschijnlijk tegenstrijdig Moorse huurlingen ingezet. De wensen van de Maagd zijn niet rationeel te bepalen en er werd gegrepen naar een verdwenen Spanje dat nooit heeft bestaan. Toch zouden de fascistische ideeën in een deel van de Spaanse samenleving wortelen. “Juist de totale irrationaliteit van zijn [Franco's] slagzinnen kwamen de ideologische fascinatie van het fascisme ten goede.” Een fenomeen waar rechts extremistische groepen tot op de dag van vandaag gebruik van maken.

Het aantal bronnen en geïnterviewden is enorm: familie, kameraden, journalisten, tegen- en medestanders, vrienden, Russische schrijvers, de Nederlandse anarchist Arthur Lehning van de Internationale Arbeidersassociatie (AIT) en Madeleine, zijn vrouw. Samen schrijven ze collectieve fictie van een reusachtige anarchist van de daad. Een man die geheel tegen de locale gewoonte in destijds de verzorging van dochter, huis en huishouden overnam toen zijn vrouw ging werken. Hard, maar niet harteloos, hoewel hij soms ongenadig op kon treden. Een man die zag dat samenwerking tussen de verschillende fracties in Spanje noodzakelijk was om de fascisten te verslaan. Een voorbeeld voor velen (tot in Rusland toe) die stierf met als bezit een jas, een verrekijker, zonnebril, een stel schoon ondergoed en twee pistolen. Zijn eerste en laatste maatstaf was altijd de solidariteit, stelt een geïnterviewde.

In de herfst van 1936 had Durruti 9.000 man onder zijn bevel, “hij was om zo te zeggen een anarchistische generaal.” Hij was er van overtuigd dat discipline in een oorlog nodig was, maar weigerde deze op te leggen. De strijders moeten weten waarvoor ze strijden en zo een innerlijke discipline ontwikkelen, zo verwoorde hij de nodige intrinsieke motivatie. Hij leefde bovendien zelf met zijn mensen: at hetzelfde en sliep op hetzelfde stro. Als een Russische journalist hem vraagt of zijn betere auto toch geen toegemeten privilege is, dan stelt hij dat ze nodig is om zijn taak aan het front goed uit te voeren.

Met enige regelmaat worden gevangenissen bestormd en gevangen genomen maten bevrijd. Banken worden overvallen en er wordt gereisd, georganiseerd, gedrukt en fabriekseigenaren gedwongen de lonen te verhogen. De Anarchisten van de CNT zijn een buitengewoon sterke machtsfactor in het Spanje van het eerste deel van de 20e eeuw. Hoeveel aanhangers ze hebben is niet helemaal duidelijk, maar een miljoen wordt regelmatig genoemd, maar met nauwelijks betaald kader. Dat voorkomt de ontwikkeling van zogenaamde bonzen.

In mijn vorige woning had ik jarenlang een poster hangen tegen NAVO en Warschau Pact: Waarom laten ze ons niet in vrede leven, stond eronder.* Ik kreeg hem in de jaren tachtig van de vorige eeuw van een anarchist in Asturias. Heel veel van de geschiedenis kende ik niet en de korte zomer is voor mij een boek vol nieuwe informatie en andere aspecten worden beklemtoond dan die ik elders las. Het is een boek met op vrijwel iedere pagina wel een interessant feit of gedachte.

Bij de begrafenis van Durruti volgde een op de vier inwoners van Barcelona zijn kist, langs de kant van de straten, op dakterassen en zelfs in de bomen van de ramblas zaten nog meer mensen. Een aansprekende man, een voorbeeld, was niet meer. Zelf zou hij niet om hebben gekeken, maar juist vooruit. Dat is ook hoe dit boek eindigt, met de woorden van zijn weduwe, Émilienne Morin: “Wat voorbij is is voorbij. Je kunt niet twee keer dezelfde revolutie maken.”

Deze gemonteerde roman is een boek vol echte mensen, met hun woorden, over een leven dat klinkt als een avonturenroman, maar door het aaneenrijgen van stemmen dit verhaal recht doet en boven een avontuur tilt.

* Een paar jaar geleden is de poster gebruikt bij een demonstratie tegen een bezoek van NAVO secretaris generaal Stoltenberg en voorzien van 'n nieuwe slogan.

---

Ik lees met moeite, maar wel graag. Het voordeel van een boek is dat als je er in zit dat relatief lang duurt. Dat maakt het makkelijker leesbaar dan losse artikelen. Vanaf 31 januari 2018, op de laatste dag van de maand, zet ik kort (het moet het lezen zelf niet in de weg staan) op een rijtje wat ik las. Want ook bij het onthouden kan ik wel wat steun gebruiken.