Protest per prent

Protest per prent; schoppen tegen heilige huisjes door D.H. Couvée is een verzamelingen prenten, tekeningen, met een boodschap. Ze zijn chronologisch opgenomen. De eerste is van de tweede helft van de zestiende eeuw en de laatste van 1968 tegen de consumptie maatschappij. Elk is voorzien van een begeleidende tekst. Op de eerste pagina staat een inleiding bij de hele bundel die begint met:

“Ja, protest is een modewoord. Maar modewoorden komen niet uit de lucht vallen, dat lijkt maar zo. Protest dekt in onze dagen gevoelens van weerstand, verzet, afkeer, huivering, onenigheid, weerbarstigheid. Protest is tégen het vanzelfsprekende en het bestaande, en vóór een avontuur langs ongebaande wegen.”

Het accent aigu wordt driemaal inzet om dat protest te verlevendigen, meer voor de vorm dan voor de inhoud. Maar het is opvallend dat het boekenweekgeschenk voor 1971 met deze woorden begint en de spotprent als thema had. Het roept 55 jaar later de vraag op of die genoemde gevoelens ook in onze dagen zich vertalen naar protest en hoe en wat dat betekent.

Protest begint met twee buitenlandse prenten, maar dan komt Oldebarneveldt al voorbij die door de zeef der rechtvaardigheid valt (tek. 1618). Het is ondoenlijk alle tekeningen te beschrijven, maar die waar Napoleon en de Engelse regeringsleider William Pitt de wereld, een plumpudding, als een goed maal
verdelen is een pracht prent (tek 1805, door James Gillray) die de machtspolitiek laat zien.

Couvée sluit zijn inleiding af met de opmerking dat de drukprocessen zijn verbeterd, waardoor in iedere oplage kan worden gedrukt. “Maar ziet, in onze dagen op dit punt aangeland, blijken de bezitters der rotatiepersen vaak niet bereid de tekenende revolutionairen tot hun kostbaar machinepark toe te laten,” zo stelt hij in zijn voorwoord. De stencil machine, zeefdruk, kleinoffset en dergelijke moesten daarom uitkomst bieden. Nu zijn dat goedkope drukkers, printers en kopieermachines geworden.

Maar protest is geen hobby. Het is niet alleen tegen, het wil ook iets veranderen, en dat betekent invloed hebben en dus invloed en een verwijzing naar de zijlijn helpt daarbij zelden. Een bestelling bij Flyer Alarm is makkelijk, maar biedt minder soelaas dan ruimte in een dagblad of nog beter prime time op TV.

Ook in vroeger tijden waren er tekeningen die door censuur nauwelijks verspreid werden, zoals die van Francisco José de Goya y Lucientes. Er is een prachtige prent van zijn hand (uit 1799) opgenomen, waarvan de betekenis ruim 200 jaar later nog niet duidelijk is (gedwongen huwelijk, of het dogma dat de scheiding onmogelijk maakt). Opmerkelijk is dat de bij de tekening geschreven tekst mist (No hay quien nos desate?). Op de volgende pagina is nog een tekening van hem opgenomen: Ets 15 uit de serie 'de verschrikkingen van de oorlog' (1810) over het verzet tegen de Franse bezetting van Spanje. Ook bij deze verschrikkelijke tekening is de tekst (Y no hai remedio) niet opgenomen.
    Ook de volgende prent gaat over de oorlog. Weer gruwel. Honoré Daumier laat de uitvinder en producent van het naaldgeweer grijnzend over het slagveld kijken. (1866)

Soms lijkt er een verkeerd jaartal te staan bij een prent. Zo doen Max en Moritz in 1865 getekend doorWilhelm Busch zeer modern aan door de vlotte summiere lijnen waarmee de tekening gemaakt is. Zouden er niet wat bewerkingen op zijn uitgevoerd om hem te vereenvoudigen? Diezelfde twijfel is moeilijk te onderdrukken bij de tekening van Oskar Gulbransson voor het tijdschrift Simplicissimus uit 1904 over hoe de Duitse sociaal democratie buigt voor de keizer.

Er zijn tekeningen over geloof, oorlog, opkomend fascisme, politieke elite en adel, burgers, stakingen, verslaving en opvallend is de prent van het gebouw van de Verenigde Naties in verval uit 1953, getekend door L.G. Illingworth. Opland (1961) springt eruit. Niet alleen door zijn onderwerp, een man op een fiets tussen de auto's, maar ook door zijn krachtige lijnen.

Het is een boekje om nog eens door te bladeren. Het gelaat van de vrouw uit Rijssen, uit een gezin van jute wevers staart je dan met wanhoop aan. Er werd gestaakt voor een betere omstandigheden, maar die strijd ging verloren. Aan deze tekening van Albert Hahn (Notenkraker, 9 februari 1907, 1e jrg, nr. 6) kan dat niet gelegen hebben. De cover is nu handelswaar. Een herdruk van de politieke tekening is online te koop voor € 22. En ook anderen vind ik als koopwaar online.

Protest per prent is tot mijn weerzin handel in prenten geworden. Het boekenweekgeschenk is nog wel voor een paar euro te koop of gratis in te zien.*

Noot:
* Protest per prent is op de website van de Nederlandse Bibliotheek te vinden als pdf, txt, scan of als epub.

Somberman's actie

Somberman's actie door Remco Campert is het boekenweekgeschenk voor 1985. Ik kocht het op 22 maart 1985. Het gaat over Amsterdam in die tijd (zonder de stad te noemen); een stad waar ik nog net geen jaar woonde. Een stad met krakers, junks, werkeloosheid, de pont over het IJ, en waar mensen zich onveilig voelden. Zelfs de zwart knippende kapper komt er in voor en de hip doende groenteboer die zijn winkel heeft omgedoopt in groenteboetiek met glimmende producten en salades.

De personages hebben namen die ze gelijk op hun plek zetten; ze zijn veelal hun naam. De vrouw van de werkeloze Somberman heet Bezig. Je ziet het conflict meteen opdoemen. Zijn angstige vriend Domoor. Blufkaak kom een paar keer voorbij. Hij is de vader van kraker Lubbe (een naam die verschillende vage associaties oproept). Die dan weer bevriend is met de kunstenaar Professor Knoert die bij hem in het kraakpand woont en iets groots wil maken een constructie van de stad als fata morgana, maar toch tastbaar. De kunstenaar heeft daarvoor wel een groter atelier nodig. En er is barmeisje Soeza. Er zijn ook gewoon Harry, Piet, en Tinus. Hoewel hun namen zijn gewoon, maar zij niet (wie eigenlijk wel).

Het verhaal van de stad is flinterdun. Het Warenhuis waar Somberman is ontslagen – met 500 anderen - wordt gekraakt en hij doet mee als woordvoerder van de kraak om het ontslagen personeel te vertegenwoordigen. Maar als de ME komt dan verlaten de krakers vrijwillig het pand: “de daad is gesteld, het heeft geen zin hier nog langer te blijven.” Kortom wat wel een symbolische actie is gaan heten. Hier tegen 'het kapitalistische roofdier'. Somberman legt zich daar niet bij neer: “Voor de revolutie moet je vechten. Dacht je dat je het cadeau kreeg?,” roept hij de krakers achterna en stelt een daad.

Het leven van Somberman wordt groter door die actie. Door zich te weren, door de dingen niet zonder hem te laten gebeuren, door een paar uitspattingen, krijgt hij energie. De zoutzak van eerder is onherkenbaar veranderd.

Het geschenk heeft een opgewekter einde dan ik me herinnerde. In de de afgelopen veertig jaar in mijn hoofd ontstane versie van Somberman sprong hij van het dak van de Bijenkorf, pardoes en met een fatale smak de Warmoes straat in. Op de vraag waarom mijn brein het “uiterst leesbare proza” (tekst achterop) zo verbouwde? Daarop heb ik geen antwoord. 

9 – 27 mei 2025 Nideggen – Melick (bij Roermond): zilveren sikkel & merelzang

“U was de mijnheer die gisteren zo laat was,” zei de campingman toen hij me 's morgens trof voor de betaling. “Ja dat was niet de bedoeling,” beaamde ik en voelde de inspanning van de dag ervoor nog in mijn benen (het restant kramp zou er later weer inschieten en nog dagen blijven). Net als gisteren, zou ook vandaag de stevige wind weer tegen zijn. Echt vooruit kwam ik dan ook niet. 

De tocht zit erop. Vorig jaar begonnen in Maastricht met het eerste deel van Onbegrensd fietsen van Amsterdam naar Rome. Destijds eindigde ik in Molsheim vanwege een kwaal. Dit jaar de draad weer opgepakt en eerst naar Bazel en vandaar weer met een ommetje terug gefietst. Deze verdere tocht heeft de waardering voor het deel van de route door Paul Benjaminse alleen maar vergroot. 

De teller staat bij het inrijden van Roermond op 1111 km (en een beetje) en de 19 km/u tot Königswinter neemt na twee dagen tegenwind af tot een goeie 18 km/u. Dan nog wat kamperen met de familie in Otterlo. Op de fiets er heen gaan, heb ik even overwogen. Maar ik ben hondsmoe en het wordt de trein naar Nijmegen en dan vanaf Ede-Wageningen een klein stukje trappen. 

Vandaar op 31 mei nog een ruime 90 km naar huis. De foto's, de verhalen, het poetsen, opknappen van de fiets, het vervangen van de vergeten kampeerbeker, gekocht als taza, maar ook de spin is aan vervanging toe en mijn gsm-stangtasje is kapot geschud door de zware powerbank. Het worden nu twee kleinere.

Op mijn laatste avond kamperen zie ik aan de lucht een mooie zilveren sikkel. 
    De van 's morgens vroeg tot 's avonds laat zingende merel is dan stil gevallen. 
Thuis zingt een andere weer verder.

1 - 20 mei 2025 Amsterdam – Molsheim (trein): Openbare sector
2 – 21 mei 2025 Molsheim – Mulhouse: Kleine duiven
3 – 21 mei 2025 Mulhouse – Basel – Biesheim: Voor wie, tegen wie?
4 – 23 mei 2025 Biesheim – Gambsheim: Kanaal
5 – 24 mei 2025 Gambsheim – Schwegenheim: Ooit
6 – 25 mei 2025 Schwegenheim – Ginsheim-Gustavsburg: Peinzen
7 – 26 mei 2025 Ginsheim-Gustavsburg – Leutdorf: Aangename zooi
8 – 27 mei 2025 Leutdorf – Nideggen: Boerenlandpaden
9 – 28 mei 2025 Nideggen – Melick (bij Roermond): Zilveren sikkel & merelzang

8 – 27 mei 2025 Leutdorf – Nideggen: Boerenlandpaden

De heuvel op. Weg van de Rijn. Bij Königswinter ga ik de route op die ik zelf samenstelde en Nabij Bonn – Roermond noemde. De roodstaart op de camping zette ik voor vertrek nog op de foto. Zij woonde met het hele jonge gezin in het droogzittrekkers-huisje. Sowieso was deze camping van alle gemakken voorzien, zoals een droogmolen, picknicktafel, wasmachine en uitzicht op een ruïne. Je moest wel op een goed verlicht veld kunnen slapen met herhaaldelijk treingeraas.

Kort voor mijn draai kwam ik bij de ingestorte brug van Remagen een Friedensmuseum tegen. Die brug speelde in 1945 een grote rol bij het veroveren van Duitsland door de geallieerden en is sinds 1980 een monument voor de vrede. Uit de folder die ik meeneem, haal ik niet de invulling van dat fraaie en soms lege begrip. “Twee ruimtes vertellen dat vrede continue inzet behoeft.” Dat lijkt me te kloppen, maar aangezien ik het museum niet bezocht zegt dit niet veel over het hoe en wat. Maar op de site lees ik thuis het volgende:

”Het museum werd in 1980 bewust opgericht als vredesmuseum, niet als militair of oorlogsmuseum. Het streven naar vreedzaam en geweldloos samenleven van mensen komt tot uiting in de tentoonstellingen en activiteiten van het museum. In de inhoud en de uitstraling neemt het museum een ​​duidelijk standpunt in tegen extreme of nationalistische ideeën, tegen racisme en alle vormen van discriminatie.”

De camping (met de fraaie naam Hetzingen) waar ik eindigde, ligt naast de Roer. Die is dan nog een smalle beek. Achter de stroom ligt een bos met door de regen spekgladde paden, steile afdalingen en fraaie rotspartijnen; afstappen en verdwalen het resultaat. Twee Belgen hielpen me weer verder. Inmiddels had ik er al een serie boerenlandpaden opzitten om van mijn uitgezette route bij de camping te komen. Ze waren van goed, slechter, slechtst, tot vrijwel vergeten en onzichtbaar. In de lucht zag ik weliswaar een rode wouw, maar mijn kuit had daar geen boodschap aan en protesteerde met kramp. Het was verder dan gedacht. De andere dag Roermond werd van zekerheid een doel. 

 

1 - 20 mei 2025 Amsterdam – Molsheim (trein): Openbare sector
2 – 21 mei 2025 Molsheim – Mulhouse: Kleine duiven
3 – 21 mei 2025 Mulhouse – Basel – Biesheim: Voor wie, tegen wie?
4 – 23 mei 2025 Biesheim – Gambsheim: Kanaal
5 – 24 mei 2025 Gambsheim – Schwegenheim: Ooit
6 – 25 mei 2025 Schwegenheim – Ginsheim-Gustavsburg: Peinzen
7 – 26 mei 2025 Ginsheim-Gustavsburg – Leutdorf: Aangename zooi
8 – 27 mei 2025 Leutdorf – Nideggen: Boerenlandpaden
9 – 28 mei 2025 Nideggen – Melick (bij Roermond): Zilveren sikkel & merelzang