 |
| Foto gemaakt op 30 augustus 2012, niet ver van Tomar in Portugal. Overal zijn idioten. Of het kut en lul (pinga & concha) een commentaar is op de extremistische juichkreet? |
Isaac
Asimov blikt met Ik, Robot in de toekomst. Een toekomst waar het zware werk en het denken
wordt gedaan door intelligente robots. In het boek komt per hoofdstuk
een robotkwestie aan de orde. Dit loopt van de
hechting aan een oppasrobot door het meisje waarop hij let tot vier
machines die het wereldbestuur voor hun rekening nemen.
Daartussendoor: een vastlopende robot, die essentieel is voor het
werk, maar ook het overleven van de menselijke bemanning bij een
mijnbouwproject in de ruimte; een robot die gedachten kan lezen, wat
tot onvoorziene complicaties leidt; en nog wat andere psychologische,
technische en wiskundige robothoofdbrekens.
Het
sciencefiction boek is geschreven in 1950. Inmiddels is de robot al
lang aan zijn echte opkomst in de samenleving begonnen. Als ik de
bespreking zit schrijven komt er een
artikel
in mijn email box binnen over de redactierobot van RTL-nieuws die
een hogere productie heeft dan welke collega ook. Die robot is wel
heel anders dan de bijna menselijke robots van de 21ste eeuw uit
het boek van Asimov.
Het boek beschrijft in negen
hoofdstukken die elkaar chronologisch opvolgen de ontwikkeling van de
robot. Een journalist van de
Interplanetaire Pers tekent het verhaal op uit de mond van de door hem geïnterviewde robotpsychologe Susan Calvin. In
al die hoofdstukken spelen de drie wetten der robotica die Asimov bedacht een doorslaggevende rol:
1) Een
robot mag een mens geen letsel toebrengen of door niet te handelen
toestaan dat een mens letsel oploopt;
2) Een
robot moet de bevelen uitvoeren die hem door mensen gegeven worden,
behalve als die opdrachten in strijd zijn met de Eerste Wet; en
3) Een
robot moet zijn eigen bestaan beschermen, voor zover die bescherming
niet in strijd is met de Eerste of Tweede wet.
Ondanks deze voorwaarden denkt Powell, een van de mannen die
voor het bedrijf United States Robots & Mechanical Men Corp.
problemen bij robots opspoort:
“Mathematisch gedroedel achter de
tekentafel was niet altijd de meest geruststellende bescherming tegen
de feiten die de robotica opleverde.” Zo zijn er wel meer
kritische kanttekeningen. Als het voor onderzoek handig leek om (om
voor goed geld) het tweede deel, vanaf
of door, uit regel 1 te
verwijderen, gaat die robot zeer eigenzinnig optreden. De boodschap: bij robotica moet je niet willen marchanderen.
De drie wetten zijn nu nog steeds
een belangrijk uitgangspunt bij robotkunde in de reële wereld. Door het hele boek heen zijn ze vrijwel gebeiteld in marmer. De wetten zijn ook noodzakelijk om de robots door de sceptische bevolking
geaccepteerd te krijgen (op een handje vol na dat zich blijft verzetten). Uiteindelijk verdwijnen de fouten uit de
robots door hun steeds sterkere rekenwerk. Effecten van oppositie
tegen robotica worden door hen verwerkt in berekeningen die moeten
leiden naar een gewenste oplossing; een heilstaat voor mensen onder
de hoede van machines.
Mogelijkheden van robotica zijn in het boek groter dan nu in de
huidige realiteit. Zo passeer je voor interstellair reizen de dood,
een val de stilte in van “een wereld zonder beweging en met geen
enkele gewaarwording. Een wereld van schemering, van gevoelens
ontdaan bewustzijn, een bewustzijn van duisternis en van stilte en
van een vormeloze worsteling.” Donovan de directe collega van
Powell hoort daarbij in het vagevuur een preek over hel en
verdoemenis, zo'n preek die hij al eens in het echt hoorde.
Een ander
voorbeeld is de humanoïde robot, gemaakt door menselijk
vlees en een huid op een skelet van siliconen plastic te laten
groeien. Met een aangepast brein is het moeilijk mens van robot te
onderscheiden. Er is wel controle op de productie van breinen, maar (ook dat komt bekend voor) een afgedankte robot zou wel eens door de
mazen kunnen glippen.
Tegelijkertijd zijn andere zaken kleiner dan tegenwoordig. Letterlijk
als het gaat om geldsommen: dertigduizend dollar (valuta die ondanks
alle veranderingen blijkbaar behouden bleef) voor een enorm kundige zelf
handelende robot. De beeldbelverbinding tussen mensen, de visofoon,
is kwalitatief niet zo sterk als de huidige mobieltjes. Het geeft aan
dat je de beschreven situatie niet letterlijk moet nemen, maar als
verhalen die je blik naar de huidige maatschappij kunnen
verfrissen, want duidelijk is dat we op de drempel van een nieuwe economische fase staan; via technologie en digitaal, van stoom naar machine intelligentie.
Nationalisme verdwijnt in Ik, Robot om plaats te maken voor een
wereld van vier samenwerkende zones, waarin machines berekenen wat nodig is en opdrachten geven. In het laatste
hoofdstuk gaat, Stephen Beyerley, de hoofdcoördinator van de wereld
(zelf waarschijnlijk een robot) de vier zones langs om te bestuderen
waar geconstateerde fouten in de orde vandaan komen. Kleine fouten onstaan daar waar mensen dwarsliggen, zo blijkt. Deze mensen worden
zachtjes aan de kant geschoven. Een geautomatiseerde technocratie
zorgt voor iedereen en kan individuele tegenstand daarbij niet gebruiken. De robot als redding. Het is een mooi
vergezicht, maar naast een hulp in het productieproces en
administratie, ontwikkelt kunstmatige intelligentie (AI) zich
momenteel ook in de richting van militaire en bewapende
toepassingen en de drie wetten vervagen nog voor ze in de praktijk getest zijn.
Ronald Giphart mag aan de door de Openbare
Bibliotheek uitgegeven en door mij gelezen versie een slothoofdstuk toevoegen. Het gaat
over menselijke vrijheid versus de controle ten bate van iedereen
door de machine. Het is leuk, geschreven met hulp van een computer,
maar voegt weinig aan het oorspronkelijke boek toe. Dit tiende
hoofdstuk sluit af met de zinnen uit de pen van de machine: “Wij
zijn de toekomst. We zijn er voor eeuwig. Wen er maar aan.”
***
Dragon On Our
Doorstep: Managing China Through Military Power door Pravin
Sawhney en Ghazala
Wahab beschrijft de rammelende
militair strategische positie van India met betrekking tot China. Het
boek eindigt met de zin: “We
zijn het aan de geschiedenis en geografische ligging van India
verplicht een strategische speler op het wereldtoneel te worden.”
India is ver van dat doel verwijderd, blijkt uit het boek. Het zou
zelfs niet staat zijn een oorlog met Pakistan te winnen. Dat heeft
in belangrijke maken met het feit dat militaire ontwikkelingen
nauwelijks een rol spelen in de landelijke politiek. Er is dus geen
inzicht, maar ook geen organisatie, geen militair industriële basis,
en conflicten die het land verzwakken worden niet opgelost.
De
schrijvers zijn vooral negatief over de stand van zaken.
Het boek is echter niet een oproep voor meer geld, maar voor meer
beleid. En een enkele keer voor meer terughoudendheid in militair of
repressief beleid. Zie voor meer Broekstukken.
***
George
Perec schreef met de De dingen een wonderlijk boek over het stel Sylvie (22) en Jérôme
(24). Ze groeien op met de luxe
die begin jaren zestig ontstond. Ze hebben een goede opleiding (beide
psychosocioloog) en werk om voldoende inkomen te hebben, maar wat je
niet vastlegt. Ze houden zich bezig met eten met
vrienden en praten over boeken en films, veel mooie dingen om hen heen kopen en
demonstreren tegen de oorlog in Algerije, omdat ook dit laatste bij de live
style
hoort. Ze menen “dat
hun leven slechts de onuitputtelijke som van fortuinlijke momenten
was en dat zij altijd gelukkig zouden zijn, omdat zij verdienden het
te zijn, omdat zij vooralles open wisten te blijven staan, omdat het
geluk in hen huisde.”
Het is wel de bedoeling dat je na je dertigste voor een vaste baan gaat, anders lig je er uit en wordt het leven moeilijk. Sylvie en
Jérôme
willen hun vrijheid vasthouden, maar moeten steeds kortere eindjes
aan elkaar knopen. De vriendschappen verbrokkellen om hen heen. Perec loopt zelf tegen de dertig als hij het boek schrijft en de observaties die hij doet en de vragen die hij stelt, passen bij zijn eigen levensfase.
“Ze
waren uitgerangeerd, aan het eind gekomen van het halfslachtige
parcours dat zes jaar lang hun leven was geweest, aan het eind van
die aarzelende zoektocht die hen nergens heen had gevoerd en hun
niets had geleerd.”
Ze
vluchten naar een baan in Sfax, een stadje met een paar grote straten
in Tunesië aan de Middellandse Zeekust. Alleen Sylvie werkt er als onderwijzeres. Ze
aarden er niet. Het leven is te weinig stads en niet zo avontuurlijk
als het op afstand had geleken. Perec leefde daar zelf ook een jaar in een soortgelijke situatie, ook zijn vrouw was onderwijzeres. Silve en Jérôme zouden terugkeren en zich ook gaan voegen naar de vaste
en verwachte patronen. Dat kan aangenaam zijn, maar de kans is groot dat het
ronduit smakeloos zal zijn.
Er
zit geen dialoog in het boek. Op
iedere pagina begint een groot aantal zinnen met Zij ... of Ze ….
Het schept afstand tussen schrijver en personages. Het zorgt er ook voor dat de zinnen los op je afkomen als de kogels uit een machinegeweer. Ik ga houden van dat korte woordje ze en vraag me af hoe dat in het
originele Frans is gegaan. Zijn er meer woorden dan ils?
Karl
Marx mag het boek afsluiten met een zijn woorden over het pad naar waarheid. Ze zijn alleen nogal vreemd vertaald. Een
Engelse versie van de tekst begrijp ik beter dan het Nederlands van de vertaler van dit boek. Dit is mijn poging:
“Het zoeken naar waarheid moet zelf waarachtig zijn; waarachtig onderzoek is ontwikkelde waarheid, de losse elementen ervan komen bij elkaar in het resultaat.” Dat is ook wat in dit boek geprobeerd wordt.
***
“Het
is december en iedereen die niet het menselijke equivalent van een
labrador is, weet wat dat betekent: harnas aan en blik op oneindig.
Van de macrobiotische nicht die bij het Kerstdiner een
allergie-aanval veinst tot de oudoom die al over zijn diensttijd
begint nog voor de eerste seksistische grap gemaakt is – de
feestmaand speelt zich grotendeels af op de ruïnes van menselijke
gewenning,”
lees ik in een
tekst
van Roxane van Iperen.
Het citaat doet me denken aan het boek dat ik net uit heb,
Dans
der verdoemden
door
António
Lobo Antunes.
De
hier genoemde voorbeelden van het menselijk onvermogen in familiesfeer vallen in het
niet bij was ik daar lees over de liederlijke familie die in een
landhuis bij het Portugese dorpje Monsaraz, niet ver van Évora,
samenkomt en waar de grootvader van de familie op sterven ligt. De Portugese
revolutie die de rechtse dictatuur van Salazar aan de kant zette is nog maar
net achter de rug als het verhaal speelt.
Het is een familie waar
een geesteszieke moeder een dochter krijgt van haar zwager. Dat is
dezelfde man waar ook haar dochter een kind van krijgt. Hij blijft
van geen vrouw af, behalve de zijne, en lokt opzichtig personeel
en andere familieleden naar een bed of donkere hoek. Hij is niet de
enige die zich misdraagt. Er is in het boek sprake van intimidatie,
verkrachting, geweld, hebzucht, doodverklaren van de voor mishandeling
vluchtende echtgenote en misbruik van het kromme recht.
Op de
achtergrond viert het dorp feest met vuurwerk, drank, hapjes en een
stier die er is om uiteindelijk afgemaakt te worden. Dat rund moest
nog wel even wat mensen op de horens nemen want:
“Als er geen
bloed vloeit is er geen bal aan, komt er geen kip kijken. Wie ziet er
nou niet graag de ellende van een ander?” En daarmee is ook het
motto voor het sombere verhaal geschetst door de schrijvende
psychiater die Lobo Antunes is.
“Zouden ze elkaar echt niet zien of willen ze elkaar niet zien, horen ze
elkaar echt niet of willen ze elkaar niet horen, net zoals de nacht
zich doof houdt voor de duizend-en-een geluiden van de nacht, voor de
paniek van het vee en de stier die wordt doodgestoken op de slotdag
van het feest.” Het zijn de woorden
van de dochter van de zoon van de stervende; 'n zoon die overal
imaginaire treinen ziet en speelgoed exemplaren laat rijden, zelfs onder het sterfbed van zijn vader
door. Die bruut wacht net als het beest op zijn dood. Als-metaforen zitten overigens in de roman als maden in een dode
hond. Irritant veel.
Eén
voor een komen de familieleden aan het woord. Maar ook de notaris die
de overdracht van de bezittingen onder dwang regelt, krijgt een
hoofdstuk. Bezittingen die er niet meer zijn, omdat de
stervende zijn geld jarenlang heeft verbruid aan drank, gokken en
prostituees. Hij heeft alles minstens een keer verpand of
verhypothekeerd; ook wat er niet is. De bezittingen bestaan slechts
uit schuldpapieren.
Als de al genoemde
zwager de povere bezittingen van zijn uit het huis verdreven dochter
vernielt dan is dat zo indringend beschreven dat de woede in mijn
lijf kruipt en ik denk ram hem eruit, hoe dan ook. In dat hoofdstuk
is het enige moment te lezen dat de linkse ontwikkelingen – door
die dochter – heel kort positief worden neergezet: “(…) en
ik dacht In ieder geval zijn de arbeiders niet meer zo gedwee als
vroeger, ze eisen meer loon, mopperen, protesteren.” Dan
verandert het beeld weer langzaam, door de intrigerende en intimiderende
zwager, in de dreiging en waanbeeld. Het geweld in het huis en
gedegenereerde familie is voor de meesten veel dreigender en reëler
dan de waanbeelden over Cubanen die met lange messen de
grootgrondbezitters komen afslachten.
Een ideaal boek voor bij
de kerstboom. Er zullen maar weinig mensen zijn die in zo'n hel
moeten leven. Dat is dan een troost in deze donkere dagen. Mensen die denken dat ze het zonder politiek, politieke organisaties en vakbonden kunnen redden, moeten maar even tot zich door laten dringen dat dit verhaal nog geen 50 jaar geleden speelt en dat wat de Thierry's, Borissen en Donalds nu af willen breken het overgrote deel van de bevolking beschermt tegen uitbuiting en mishandeling zoals hier beschreven.
***
In Habitus
van Radna Fabias begin ik als ik nog maar net de roman over de
Last Poets uit heb (zie hieronder). Het eerste gedicht heet wat ik verstopte.
Het is een aanklacht tegen onder meer de bullshit die ook die Amerikaanse
dichters benoemden. Het spreekt over de stekels op de akkers, want op
het barre land van Curaçao geen veld zonder geschiedenis.
Zouden die Laatste Dichters Wat ik verstopte willen lezen? Het is immers een
aanvulling op hun werk en klaagt niet alleen de stekels van de
geschiedenis aan, maar ook de mompelman die over zijn auto staat
gebogen en erin wroet met zijn vingers om er 's avonds weer mee op
stap te gaan langs de barretjes en de vrouwen achter tralies. Het voegt toe, omdat hier de stem van
de vrouw direct uit de vrouw te horen is, haar stem: de verzuchting
over alles en allen en de angst voor de nacht en voor het aangevoerde
stof.
Mij brengt dit gedicht
direct terug naar waar ik was als jong matroos. Met een papieren
beker bier in een oude Amerikaan over de wegen van Curaçao. Zuipen
bij een marineman en zijn vrouw die achter hun huis de cocaïne zien
droppen. Het heftige aquardiente drinken bij de oude kerel die het witgoed verkoopt
onder de rook van wat toen nog het marine watersportcentrum in Boca
St. Michiel was (het is daar nu een leuke plek voor een (tweede) huis). En
inderdaad die vrouwen achter tralies, van jong tot ouder. Ik trok er langs als de jonge militair die ging “voordat hij wist hoe
hij in elkaar hakende vragen moest stellen.” Hadden we niet in
plaats van één NBCD-oefening deze bundel* kunnen lezen en dan
bespreken, in groepjes uiteen? Onze plaats bepalen voordat we zouden
landen aan die stijger midden in het Schottegat? Bovendien zou dit ook voor na de thuisreis zijn waarde hebben gehad. Nee, natuurlijk
niet, die bundel was er nog niet. Was hij er wel geweest dan paste
hij niet in ons midden, want ook toen waren die ideeën er wel - in een weinig andere wereld - voor
wie ze wilde horen, misschien niet zo fraai verwoord, maar wel
hoorbaar. En hij past er nog steeds niet. Ook daarover gaan de
gedichten: over de claim op alles voor wie genoeg heeft voor groen
gras; glimmende velgen; zwemmen met dolfijnen; dwepen met bruggen;
spelen op littekens in het landschap; safari zonder wilde dieren;
doen alsof; de eigen wens tot maat aller dingen maken; leugens
kopen die nooit echt vullen; en over het ongemak te willen en kunnen
zijn wie je bent.
Heus het is niet alleen
een tropisch eiland in Habitus dat onderste boven wordt gehouden, want 12.000 km
van thuis metaboliseert sneeuw tot tranen om dit witte goedje
te begrijpen en wordt een flatgebouw opgetild waar 436 Turken wonen met
schoenen bij de voordeur. De Nederlandse straat wordt gedragen, omdat
ze op mijn rug paste, omdat ze
zo opgevoed is. Daarvoor maakte ze een jas van de stropdassen van
ongelukkige zakenmannen voor de mensen die bibberden. Het kan wél: oppakken wat anders moet.
Vrouwen zijn hier en ook daar zo kneedbaar dat ze niet meer begrijpen wie
ze zijn. Ja, het gaat ook over het Nederlandse deel van het Koninkrijk, een land met een ellenlang menu met daarop wat wel en niet
mag, wat wel en niet moet, wat wel en niet fijn is. Ja, het gaat ook over het land van rijp en ijzel.
Het is een bundel voor
een mens die niet bang is voor serpenterende bewegingen: angst
dempt de schoonheid / dat werpt weer licht op waarom schoonheid
schaars is. Het is ook een boek om de makamba (een woord
dat ik in die afgelopen 37 jaar niet vergeten ben) wakker te schudden die denkt dat hij
er hoort, maar niettemin een rood mens is die zich rond laat rijden
door breed glimlachende negers, omdat ooit lang gelden men meende het
ene stuk land voor het andere te mogen ruilen.
Door die swap
liggen beide boeken nog dichter bij elkaar; dat over de mannen uit
Harlem en de vrouw met de zoute tong die zich door de wind op
laat hitsen. Het is een kijkje in de put, een blik op de telkenmale
overreden hond, en dat ook een man een mens is met pijn (soms weet
hij zelfs waarom). Of over de man die zegt de R in jouw naam is van
R. Kelly, de sporter die een te jong blaadje lustte. Ja, het gaat ook
over liefde, donker en ironisch, de liefde als een geasfalteerde
snelweg het asfalt is nog heet, maar ik denk niet aan een ander.
De gedichten graven de zielen bloot van zwart, van rood (die doorgaans
blank worden genoemd), van man, van vrouw, van vreemde, familie en van
leegte.
* Nog steeds heb ik
moeite een tekst te schrijven rond een dichtbundel. Moet ik opzoek
naar het verhaal of thema dat de verschillende gedichten bindt? Moet
ik duiden wat ik onder de oppervlakte tref? Moet ik duiden wat ik
niet zie? Fijn veel woorden en regels verwerken? Moet ik zo'n bundel gewoon lezen zonder er later iets over
te schrijven? Dat is het gemakkelijkst en dat lezen zonder schrijven doe ik ook nog wel. Er zal nog veel in zal zitten dat ik niet zag.
***
De laatste dichters van
Christine Otten is een boek vol geweld: van repressie,
straatvechten, revolutionair geweld, knokpartijen onder tieners, tot
heibel onder collega's. Het meest indringende – om niet te
zeggen misselijk makende – geweld is de incestueuze bruutheid van de vader
die onder een cafétafeltje zijn handen in het broekje van zijn
tienjarige dochter laat verdwijnen, voor de ogen van de schoenpoetser
Jerome (de latere Last Poet Umar) die een jaar ouder was dan het meisje. De
vriendschap tussen beide kon dit niet dragen en brak. Jeugd en
brekende levens lijken in het boek bij elkaar te horen. Het lijmen
duurt decennia.
De
laatste dichter gaat over de Last Poets. Je kent ze wel van Niggers
are scared of revolution en hun invloeden op de hiphop muziek. Ik
kende ze ook van de documentaire over hun leven, gemaakt door de zoon
van de schrijfster, Daniel Krikke, die ik vorig jaar zag. Die zoon
bracht zijn moeder als elfjarige op het spoor van de Last Poets en
dit leidde dus tot een documentaire door hem en een boek door haar. Vele gesprekken stonden aan de basis van de film en aan de basis van het boek nog meer. Er waren fragmenten die ik woordelijk
kende. Ze werden in beeld en op papier gebracht.
De laatste dichters is
een vreemd boek om te lezen in het Nederlands. Het beschrijft New
York en ook Zuidelijke staten spelen een voorname rol. Het voelt voor
mij niet als van buiten af geschreven, maar van binnenuit en dus met de Engelse taal in het hoofd. Het gaat geen
zaken uit de weg, waarmee de Nederlander niet of nauwelijks
geconfronteerd is, zoals revolutionair belastingheffen, het
gewapend verdedigen van vrijplaatsen en onbeschaamd racisme, en heft daarbij geen vingertje. Die Engelstalige sfeer wordt
nog eens versterkt doordat de gedichten van de Last Poets en fragmenten daaruit
onvertaald zijn opgenomen. Inmiddels is er ook een engelstalige versie, maar die kwam twaalf jaar na de Nederlanstalige. Dat deze Amerikaanse geschiedenis eerst tot een indringende Nederlandse roman werd geschreven, is een aanwinst voor ons taalgebied.
Die Nederlandse versie
kwam er al in 2004. Maar het boek is actueel gezien de
identiteitspolitiek van het moment. De volgende dialoog haakt in op
dat debat: Weet jij wat voor kleur jouw huid heeft? / Natuurlijk
hoezo? / Nou? / Wat? / Zeg het dan. / Zwart. / Zwart? / Blauwzwart?
/ Kijk eens goed. / Wat bedoel je? / Ik bedoel dat ik precies weet
wat voor kleur ik heb. Iedere seconde van de dag, van de nacht.
Altijd ben ik me bewust van mijn kleur. Soms lijkt het net of ik
alleen maar mijn kleur ben. Alsof ik mezelf verstop onder mijn kleur,
alsof ik verdwaal. Met andere woorden racisme verstikt de open blik, maar als je er het mikpunt van bent kan je het niet ontkennen.
Het verhaal bestrijkt een
periode van eind jaren zestig tot het begin van deze eeuw. Het is
bijna onvermijdelijk dat je dan omkijkt, gaat evalueren. “Je waagt
niets wanneer je alleen maar voor winst gaat, wanneer verliezen geen
optie meer is. Misschien waren wij in de jaren zestig wel niet goed
genoeg voorbereid op verlies,” staat in een brief aan Last Poet
Felipe Luciano waarin zijn kandidaatstelling voor de
gemeenteraadsverkiezingen van september 2001 wordt besproken. Deze variatie op 'Wie niet waagt, wie niet wint,' is een
opmerking om even op te kauwen. Zeker als een paar regels verderop
wordt gesproken over een plan om met machinegeweren de drugs dealers de
buurt uit te schieten omdat drugs de revolutie ondermijnden. Of valt
dit dan onder roekeloosheid en avonturisme en niet onder het
wagen als afleiding van wegen (dat handelen met overleg inhoud).
Otten zei tegen
Micha
Cohen in Vrij Nederland:
“Ik ben geïnteresseerd in de
wisselwerking tussen het grote maatschappelijke gebeuren en het
intieme leven.” Dat is ook wat in dit boek gebeurd. Regelmatig
kruipten de woorden onder je huid, omdat je situaties bij jezelf of in je
omgeving herkent, dat kan gaan om maatschappelijke ideeën, maar ook
om gevoelens of ervaringen. Er schuilen bijvoorbeeld ervaringen achter de opmerking:
“Mensen gaan heus niet meer van je houden, omdat je gelijk hebt. Zo
simpel is het leven niet.” Toch sluit het volle boek positief af
met de opmerking dat
“als je niet bang was werd je vanzelf beloond
en voelde je dat je bestond, voelde je dat je bestond.” Het klinkt
als de
American Dream, waarin blijkbaar een herhaling, als bezwering, noodzaak is omdat afwezigheid van angst ook geen garantie biedt.
Ik lees met moeite, maar wel graag.
Het voordeel van een boek is dat als je er in zit dat relatief lang
duurt. Dat maakt het makkelijker leesbaar dan losse artikelen. Vanaf 31
januari 2018, op de laatste dag van de maand, zet ik kort (het moet het
lezen zelf niet in de weg staan) op een rijtje wat ik las. Want ook bij
het onthouden kan ik wel wat steun gebruiken.
 |
| bosrankzaad |
