Fortunu's kinderen; een trans-Atlantische familiekroniek

 

Annejet van der Zijl kondigde Fortunu's kinderen; een trans-Atlantische familiekroniek, al aan in Leon & Juliette, het boekenweekgeschenk 2020.

Het geschenk ging indertijd over de Nederlandse ondernemer, die een tot slaaf gemaakte jonge vrouw vrijkocht. Juliette loodste hem eerder door een dodelijke ziekte. Hij werd verliefd op haar en leefde met haar samen in Charleston, het centrum van de slavenmaatschappij die het zuiden op dat moment was. Kinderen en Juliette werden naar Nederland gesmokkeld. Het is een prachtig verhaal, vol plezier, dapperheid en over de zwarte kanten van de Verenigde Staten.

Fortuna's kinderen begint met twee stambomen een van de familie Heckenrath, rond Leon en Juliette en een tweede van de familie Fremery, die toont de familie banden van Jacobus Jr. de Fremery. Deze familievriend trouwde met Virginie Heckenrath, de oudste dochter van Leon en Juliette die werd geboren in slavernij.

Het verhaal rond de eerste stamboom werd al beschreven in het boekenweekgeschenk. De tweede stamboom wordt daaraan toegevoegd. Terwijl het eerste deel over de liefde en ontsnapping aan de slavernij ging, gaat dit tweede deel over liefde en ontplooiing. Ko – of James in de Verenigde Staten – de Fremery is al vanaf het begin bij de ontwikkeling van de stad San Francisco betrokken. Hij is er een vooraanstaand bankier en bestuurder. Ook Virginie speelt een actieve rol in de liefdadigheid en het society leven in de stad aan de baai. Ze legde de weg af van tot slaaf gemaakte naar enorm rijke vrouw binnen de bestuurlijke elite.

Verweven met de familiekroniek is een ontwikkeling van de stad in de steeds meer door spoorwegen ook werkelijk Verenigde Staten. Voorspoed met mooie huizen, grootste plannen, branden, aardbevingen en financiële crises wisselen elkaar af. De familie geschiedenis kent veel tragiek, zoals vroeg overleden kinderen. Uiteindelijk zal er van de hele geschiedenis van de Fremery's en Heckenraths weinig meer overblijven dan een straatnaam, oude boeken, en artikelen in kranten, foto's en een gerestaureerde graftombe in Monster en dit recente boek van Van der Zijl.

De verwikkelingen zijn gegrond op feiten. Hier en daar neemt Van der Zijl de vrijheid een gevoel of voorval zelf in te kleuren, maar meestal met een voorbehoud dat dit mogelijk zou zijn. Het is daarmee geen fictie. Toch leest het boek als een roman. Dat geldt zeker het 'Heckerath deel'. In het deel over de Fremery's heb je toch vaak het idee dat het hoofddoel is informatie te verwerken, de geschiedenis te boekstaven. Het verhaal blijft, maar minder aangenaam lichtvoetig.

Als Virginie overlijdt stort Ko zich op het publiceren over tal van onderwerpen: de Boerenoorlog in Zuid-Afrika, de afschaffing van de slavernij, de kruistochten, de economische ontwikkeling van San Francisco en een bijdrage aan het Oorkondenboek van Holland en Zeeland. Stukken voor dit laatste konden gekocht worden bij vaak buitenlandse particuliere verzamelaars. Maar een korte appreciatie of weergave van zijn visies mist in Fortuna's kinderen.

Wat was zijn visie op de Boerenoorlog bijvoorbeeld? Hoe zag de man – die met harde hand San Francisco tot orde bracht – de rol van de economie in de samenleving? (Het jaarboek Der Nederlandse Letterkunde publiceerde in 1901 een overzicht van zijn werk.) Die leemte verbaast niet in een boek waar de afschaffing van de slavernij door het Noorden te makkelijk wordt beschreven als moreel en ethisch juist. Wel is er verbazing over hoe de Zuidelijke slavenhouders het systeem rechtvaardigen. En inderdaad er is geen geldig excuus voor. Het boek laat met enkele feiten de verschrikkingen zien. Maar die morele visie kan ook in een politiek-economische context worden geplaatst, waarbij slavernij in de weg stond van vooruitgang in de productie en organisatie van de maatschappij. Abolitionisten kregen ook daarom de wind mee.

“Ik schrijf nooit een boek om een punt te maken,” luidt de eerste zin in het nawoord. Al schrijvende weg ontstaat een verhaal aan de hand van het onderzoek, aldus Van der Zijl. Die verhalen zijn hier prachtig. Maar je krijgt toch ook het idee dat de ideeën van de persoon De Fremery nauwelijks van de oppervlakte los komen. Hij was serieus, gedreven, ambitieus, avontuurlijk, ondernemend en succesvol. Dat zijn oudste zoon en belangrijkste erfgenaam minder was toegerust met deze eigenschappen (en daarbij ook nog eens het tij tegen had), contrasteert daarmee. Iets meer inhoudelijke schaduwen in het leven van de vader zelf, de man aan het eind van zijn leven geportretteerd met een imposant uiterlijk, zouden het verhaal meer diepte hebben gegeven.

Dat veel nakomelingen het indringende leven van Leon en Juliette, van James en Virginie niet kenden of wilden kennen is met dit boek voorgoed onmogelijk geworden. Het is alleen daarom al een geweldig monument. Het is nog prettig leesbaar ook (met de al aangestipte beperkingen) en vergroot en beschrijft het begrip van de 19e eeuw, de ontwikkeling van de Verenigde Staten, internationale handel en slavernij.

---