De ijsdragers

De ijsdragers van Anna Enquist is niet alleen het boekenweekgeschenk van 2002 het is ook een fijn boek om te lezen. De psychiater en instellingsdirecteur Nico en zijn vrouw Loes hebben persoonlijkheden waarvan verschillende – soms tegenstrijdige – aspecten aandachtig worden belicht.

Het verhaal raakt weggemoffelde problemen tussen hen beiden. Ze verstoppen zich voor wat mis ging. Volgende missers liggen daardoor op de loer. De novelle legt het falen, en de redenen daarvoor, steeds verder bloot en geeft woorden aan psychologische processen die spelen. Loes is daarbij verbaasd dat ze zelf steeds meer ruimte gaat innemen.

Veel problemen lossen zich vanzelf op, constateert ze, als een jongen komt helpen met de tuin waarvan het onderhoud te zwaar op haar schouders rust. Het is een gedachte die problemen kan verlichten. Maar aan zo'n oplossing kunnen ook weer nieuwe nadelen kleven, zo blijkt, – of nieuwe voordelen zal de optimist denken.

Omgeving
Het boek beschrijft en verwerkt de omgeving. Het huis van Nico en Loes staat langs de duinrand. Dat lijkt mooi, maar zand loopt tussen de vingers weg en dient als schuurmiddel, en niet als bodem voor een bloeiende tuin. Zand heeft geen karakter, maar dringt overal door. Loes houdt meer van de polder met zijn rechte sloten en de duidelijkheid van de paden langs de dijken. De polder waar water rustig is en niet met een nerveuze golfslag beweegt.

Man op ijsstaven in koelcel, Amsterdam, 1 juli 1953
Foto Ben van Meerendonk / AHF, collectie IISG, Amsterdam

---

Ook de titel komt uit een bijzondere omgeving. In de Pyreneeën, waar Nico en Loes ooit wandelden, lag een gletsjer tegen de berghelling. In vroeger tijden werd het ijs ervan door dragers naar de paleizen van Foix, Pamier en Toulouse gesjouwd. Verpakt in een schapenvacht lag het op de schouders. Gedisciplineerde doorzetters waren die dragers, zo bedenkt Nico zich met afstandelijke bewondering, alsof hij wel de last kan tillen, maar niet de kou wil voelen op de schouders, net zomin als de kilte die tussen het koppel hangt.

Structuur
Problemen zijn er niet om bij stil te staan, vindt Nico, maar om op te lossen. Sporten, werken, en structuur moeten het doen. De psychiater houdt niet van vage therapieën. Een mens moet leren zelf de zaken aan te pakken, en niet eindeloos over zijn problemen tegen een therapeut aanpraten.

Het doet denken aan de ideeën uit de tijd dat het geschenk verscheen en de hulpverlener figuurlijk op zijn eigen handen moest gaan zitten en dat het er niet om ging wat mensen niet konden, maar wat ze nog wel konden. Ze moesten heel neoliberaal de eigen boontjes doppen. Een dergelijke politiek term gebruikt Enquist niet, maar je proeft hem wel tussen de regels. Dat het een visie is die faalt, dat schrijft ze wel.

Nico wil geen gesprek met, maar structuur voor, omdat praten geen oplossing biedt en de psychische mankementen er zelden door verholpen worden. Wat moet je dan met begrip van je eigen situatie, zo vraagt hij, als het niets oplost. Het wegnemen van dergelijke behandelingen spaart bovendien kosten voor dure therapeuten uit. Dat lijkt alleen op eerste gehoor goed. 'Kunnen ze dat dan wel,' vraagt Loes regelmatig heel voorzichtig met aandacht voor de patiënt, als Nico weer op zijn stokpaard zit. Hij meent dat voor het invoeren van zijn visie weliswaar een stappenplannen nodig is, maar gelooft heilig en fanatiek in dat uiteindelijke doel.

Roos

Al vrij vroeg in de novelle wordt Nico neergezet als een psychiater die weinig opheeft met het nadenken over de mens als wezen en die de poëzie ervan niet kan zien. Als hij in zijn opleiding een roos in een vaas voorgezet krijgt met de vraag daar iets over te zeggen, zwijgt hij; wat valt daarover immers te zeggen. De professor reageert minzaam:

“Als u over deze eenvoudige bloem, met haar zo duidelijke zichtbare ambivalentie van vlijmscherpe doorns en fluwelen bloembladeren niets kunt vertellen, als u geen gedachten kunt formuleren over het verscholen hart en de dorstige stengel – hoe kan ik u dan op mijn patiënten loslaten?”

Deze professor wordt ziek en vervangen door een ander die gespecialiseerd is in directieve therapie en structurerende technieken. Dat past hem beter. De structuur boven de mens.

Gelaagd
De ijsdragers is geen boek van gemakkelijke antwoorden en eenduidige verklaringen. Het beroep van de ijsdrager was ook honds zwaar. Ze droegen net als Nico en Loes een ijskoude last.

Het geschenk zou ook als gewoon boek verschijnen bij de Arbeiderspers