Laatst gelezen boek boven
De versie die ik las was er een voor scholieren met een toelichting. Daaruit haal ik dat de schrijver was beïnvloed door een Calvinistische opvoeding, waarin het kwaad – en de hypocriete verhouding ermee van de bourgeois omgeving waar hij opgroeide – een grote rol speelde.
Ook het tweede boek van Elif Shafak dat ik deze maand lees,
Het huis van de vier winden, is een boek dat speelt
tussen de linies van landen op verschillende continenten. Dat zijn hier Turkije/Koerdistan. Abu Dhabi, een volkswijk in Londen en
met een link naar Canada. Het gaat over de zoektocht van de migrant,
de onwennigheid, de band met thuis en met vroeger, het remigreren, de
traditie die het leven beknelt, maar ook over vormen van liefde over grenzen heen.
In
het nawoord van Leon & Juliette
schrijft Annejet van der Zijl dat ze zich er tijdens het schrijven
van het boekenweekgeschenk van bewust was dat discussies gaande zijn
van hoe en door wie het verhaal over slavernij kan en verteld
mag worden.
Het
luizenpaleis van Elif Shafak is een boek over gewone
mensen in een appartementencomplex in Istanboel, het Zuurtjespaleis
dat is gelegen aan de Klikspaanstraat. De appartementen zijn het
eigendom van de in Parijs wonende dochter van de man die het neer
liet zetten voor zijn vrouw. Het is er inmiddels vol stank en
ongewenste insecten. Daarom komt Onrecht Öztürk er met zijn ongedierte
bestrijdingsbusje naar toe.
Dr Jekill and Mr Hyde van Robert Louis Stevenson
is een verhaal waarvan iedereen wel eens gehoord zal hebben. De goede
lange Jekill en zijn door een drankje opgewekte gedrongen alter-ego
Hyde, zijn spreekwoordelijk voor het goede dat in het kwade kan
omslaan. De kwaadaardigheid kan in hetzelfde lijf huizen en daar de overhand
krijgen.
De eerste keer dat ik nadrukkelijk van het boek hoorde was het gebruik door Ehito
Kimura in een manuscript voor een boek waaraan ook ik meeschreef
Europe-Asia Arms Trade Challenges; ASEM Security Dialogue.
Ik heb het er nog eens bij gepakt, maar kan Jekill en Hyde er
nergens meer in terugvinden. De boektitel is er blijkbaar uit
geredigeerd.
Destijds nam ik me wel voor het te gaan lezen. Het is er pas 22 jaar later van gekomen. Had ik geweten dat het een dunne novelle was, dan had ik dat wel eerder gedaan. Het verhaal is bijzonder beeldend en vlot leesbaar geschreven. Je loopt door 19e eeuwse straten van Londen, waarover regelmatig de smog hangt, en ziet de emoties.
Destijds nam ik me wel voor het te gaan lezen. Het is er pas 22 jaar later van gekomen. Had ik geweten dat het een dunne novelle was, dan had ik dat wel eerder gedaan. Het verhaal is bijzonder beeldend en vlot leesbaar geschreven. Je loopt door 19e eeuwse straten van Londen, waarover regelmatig de smog hangt, en ziet de emoties.
De versie die ik las was er een voor scholieren met een toelichting. Daaruit haal ik dat de schrijver was beïnvloed door een Calvinistische opvoeding, waarin het kwaad – en de hypocriete verhouding ermee van de bourgeois omgeving waar hij opgroeide – een grote rol speelde.
Ehito is nu verbonden als professor aan een
universiteit op Hawaï en schreef, naast veel
ander werk, een boek over de bestuurlijke veranderingen binnen
Indonesië na de val van de Soeharto dictatuur (Political
Change and Territoriality in Indonesia: Provincial Proliferation).
Ben benieuwd of hij nog een keer heeft geprobeerd de Jekill and Hyde
metafoor in een non-fictie werk te passen. Want goed én kwaad in
mensen en systemen is algemeen aanwezig.
***
Ook het tweede boek van Elif Shafak dat ik deze maand lees,
Het huis van de vier winden, is een boek dat speelt
tussen de linies van landen op verschillende continenten. Dat zijn hier Turkije/Koerdistan. Abu Dhabi, een volkswijk in Londen en
met een link naar Canada. Het gaat over de zoektocht van de migrant,
de onwennigheid, de band met thuis en met vroeger, het remigreren, de
traditie die het leven beknelt, maar ook over vormen van liefde over grenzen heen.
Het
verschil tussen het dorpsleven in Mala Çar
Bayan (vertaald Huis van de vier winden) en Hackney in Londen is kleiner dan
verwacht. “Geheimen waren een luxe die
alleen de rijken zich konden veroorloven, en in dit dorp
(…) was niemand rijk.” Londen
is groter en je kan er een poos aan de aandacht ontsnappen, maar er
komt ergens een moment dat een toevallige ontmoeting met iemand uit
de eigen gemeenschap of familie blootlegt wat verhuld had moeten
blijven. De verhalen, of roddels, reizen zelfs de mensen achterna over de wereld.
Moeders
of grote zussen zijn er in Koerdistan en Engeland om van te houden,
maar ook om ze te bezitten. Traditie is er om dat systeem te handhaven.
Zelfs een vreemde als vrouw je tassen laten dragen, gaat in de eigen buurt al
te ver, je zou maar eens een uitweg zien. Pembe de gemigreerde tweelingzus weet er alles van. Ze
verloor een zus die moest boeten voor een niet gewenste liefdesuitstap met een laffe man zodat ze terug moest keren naar huis, waar ze tot haar vader hertrouwde het
huishouden had gerund. Die inzet gaf haar geen recht op leven. Toch neemt het boek nergens abrupt afstand van
de traditie, wel van die uitwassen. Het stelt er vragen bij.
“Het
was nog nooit bij hem opgekomen dat je iemand van wie je hield kon
misleiden (…) dat je met heel je hart van iemand kon
houden, maar hem toch opzettelijk pijn kon doen.” Liefde
is geen eenduidige en simpele emotie. En ridders op witte paarden
zijn de boeken van Shafak uit gegaloppeerd of er zelfs nooit aanwezig
geweest, dat is me inmiddels wel duidelijk. “Hij
had gehoopt dat zijn liefde wonderen kon verrichten, maar misschien
bracht die eigenlijk alleen maar ellende,”
denkt Elias als zijn prille liefde tot de dood heeft geleid. Op zijn
best is de liefde behelpen, al kan je meer geluk hebben dan je meent
te verdienen en aan het begin van een relatie verwachtte.
In
de woeste bergen van Koerdistan, met zijn smokkelaars, criminelen en conflict komt de vraag opborrelen
of we bij geboorte al dan niet een kiem van slechtheid bevatten of dat alle mensen goed geboren worden en pas later slecht: “Als
ze een manier wist om te voorspellen hoe ieder afzonderlijk kind zich
zou ontwikkelen, zou ze er dan voor kiezen sommigen van hen niet ter
wereld te brengen,”
vraagt Jamila de in Koerdistan levende tweelingzus en vroedvrouw zich daarbij af. Het is een van die vragen die terloops, zonder opsmuk, aan de orde komen en die het boek leven geven.
Een ontmoeting na een racistisch incident in een bakkerij, heeft een doorslaggevende invloed op het verhaal. Het is moeilijk een boek over migranten in de samenleving te schrijver, zonder dit verziekende gedachtengoed. Met deze opmerking over de verhaallijn wordt weinig verraden, want de moord die het gevolg van het groeiende contact is, hangt het hele boek boven de markt. Het verhaal heeft een nogal onverwachte plot die mij verraste, al had ook die zijn vooraankondigingen en – maar wat mij betreft net iets te magere – logica.
Het was weer zo'n boek dat ruim twee weken als een vriendin op me lag te wachten om nog wat in te lezen voor het slapengaan. Ik zal ze missen die familie uit Hackney en de woorden van Shafak.
Een ontmoeting na een racistisch incident in een bakkerij, heeft een doorslaggevende invloed op het verhaal. Het is moeilijk een boek over migranten in de samenleving te schrijver, zonder dit verziekende gedachtengoed. Met deze opmerking over de verhaallijn wordt weinig verraden, want de moord die het gevolg van het groeiende contact is, hangt het hele boek boven de markt. Het verhaal heeft een nogal onverwachte plot die mij verraste, al had ook die zijn vooraankondigingen en – maar wat mij betreft net iets te magere – logica.
Het was weer zo'n boek dat ruim twee weken als een vriendin op me lag te wachten om nog wat in te lezen voor het slapengaan. Ik zal ze missen die familie uit Hackney en de woorden van Shafak.
***
In
het nawoord van Leon & Juliette
schrijft Annejet van der Zijl dat ze zich er tijdens het schrijven
van het boekenweekgeschenk van bewust was dat discussies gaande zijn
van hoe en door wie het verhaal over slavernij kan en verteld
mag worden.
Tijdens
het lezen vroeg ik me af wat ik niet had opgemerkt op dit gebied en
wel had willen zien. Google biedt (nog) geen soelaas op dit vlak.
Wat geruststellend is. Alleen besprekingen met commentaar op stijl (proza voor toeristen
gidsjes, slecht uitgewerkte fragmenten, opgesomde feiten en gedachten
en nodeloos romantisch) kom ik tijdens een vluchtige tocht over het
internet tegen.
Het boekenweekgeschenk 2020 is een verhaal over keuzes maken en uitvoeren, over mogelijkheden en onmogelijkheden, over goorheid van de ene naar de andere mens en over hoe de slavernij gerationaliseerd werd. Het is een verhaal waarin Duitse emigranten in Nederland, een Nederlandse expat in Charleston, Monster in het Westland en de slavenopstand van de Dominicaanse Republiek bij elkaar komen; een verhaal uit de eerste helft van de 19e eeuw en met nog net een staartje 18e eeuw.
Aan
het eind van het boek wordt de confederale vlag uitgelegd. Maar
daarbij worden de Bonnie
Blue en
Stars and Bars
verward.
Een dergelijke fout kan niet in een boek dat een ware geschiedenis
brengt als verhaal. Je gaat je afvragen wat er nog meer niet zal
kloppen.*
Het boekenweekgeschenk 2020 is een verhaal over keuzes maken en uitvoeren, over mogelijkheden en onmogelijkheden, over goorheid van de ene naar de andere mens en over hoe de slavernij gerationaliseerd werd. Het is een verhaal waarin Duitse emigranten in Nederland, een Nederlandse expat in Charleston, Monster in het Westland en de slavenopstand van de Dominicaanse Republiek bij elkaar komen; een verhaal uit de eerste helft van de 19e eeuw en met nog net een staartje 18e eeuw.
Inderdaad
is het een romantisch verhaal, zoals internet critici schrijven, maar de suikertaartmomenten worden
vooral als feit (daarvan staan er inderdaad veel van in het boek) opgediend en zijn daardoor niet zoetig.
Het is een boek voor een paar uur leesplezier, waarin nog wat
draadjes niet afgehecht zijn (er komt een uitgebreidere versie). Het
maakt je wat wijzer over de wereld en de mensen die er wat dan ook
van willen maken. Meeleven met de familie waarover het gaat is vanzelfsprekend en roert emotioneel bovendien.
* Fortuna's kinderen, de aangekondige uitbreiding, las ik in maart 2023. Daarin is de Bonnie Blue vervangen door de Stars and Bars. Op het inteernet vond ik een foto van het hijsen ervan (zie hierboven).
***
* Fortuna's kinderen, de aangekondige uitbreiding, las ik in maart 2023. Daarin is de Bonnie Blue vervangen door de Stars and Bars. Op het inteernet vond ik een foto van het hijsen ervan (zie hierboven).
***
In Lied voor een
koningszoon van Christa Ludwig (vertaler Dik Linthout)
spelen paarden een belangrijke rol, met name het veulen Bucephalus.
De overlevering gaat dat dit paard leefde van 339 tot
326 v. Chr. het was het rijdier van Alexander de Grote. Op de
plaats waar het stierf is er een stad voor gesticht, waarschijnlijk
het huidige Jhelum in de Punjab in Pakistan. De overlevering vertelt
ook dat het paard als veulen bang was van schaduwen en daarom
onberijdbaar. De jonge Alexander zag de angst en was vervolgens wel in staat het te
berijden.
Bovenstaande komt ook terug in het kinderboek over het herderinnetje Phoebe dat paardenknecht werd aan het hof van Philippus van Macedonië (de vader van Alexander) en over haar maatje Endymion, Zij is een begenadigd fluitspeelster. Hij is de zoon van een rijke handelaar uit de door Phillippus verwoeste stad Olynthus.
Bovenstaande komt ook terug in het kinderboek over het herderinnetje Phoebe dat paardenknecht werd aan het hof van Philippus van Macedonië (de vader van Alexander) en over haar maatje Endymion, Zij is een begenadigd fluitspeelster. Hij is de zoon van een rijke handelaar uit de door Phillippus verwoeste stad Olynthus.
Het boek zit vol met
verwijzingen naar de Griekse mythologie, Goden, tempels en
geschiedenis. Het verhaalt over liegen om bestwil, vriendschap,
wraak, jaloezie, onmogelijke liefde, zelfs een poging tot zelfdoding.
De aanbevolen leeftijd is 13-15
jaar. Vier keer zo oud, heb ik er toch ook plezier aan beleefd en
er zullen ook 10 jarigen zijn die het boek met plezier kunnen lezen.
Wel jammer dat de merries bronstig worden en niet hengstig. Het is een detail waar je over kan vallen, zoals over spijkers bij laag water, maar nodig is dat niet.
***
Wel jammer dat de merries bronstig worden en niet hengstig. Het is een detail waar je over kan vallen, zoals over spijkers bij laag water, maar nodig is dat niet.
De
bewoners hebben banden met West en Oost-Europese landen, en zelfs tot in
Australië. De drankzuchtige filosoof is de persoon met de hoogste
maatschappelijke status. Hij is de verteller en zoon van een vader
die zijn avonden verdronk in alcohol. De filosoof, doet het anders,
hij verdrinkt zijn dagen. Hij ziet denkend aan die overleden vader
een ander mens dan zijn moeder in diezelfde man ziet: “nu waren
er twee graven voor een en dezelfde dode.”
Met zoveel levens, uit zoveel delen van de wereld zijn er voor een schrijver altijd wel stemmen om een verhaal te vertellen, echte verhalen over lijken in de Bosporus en meningen. Zo betoogt de altijd maar ratelende kapper Cemal (die samen met zijn tweelingbroer Celal, een kapperszaak bestiert): “En wat voeren wij [in Turkije] ondertussen uit? We ontdekken een heilige in onze tuin. Het lijkt verdraait wel een een plantje in plaats van een heilige, een beetje water en hij schiet de grond uit. En dan maar lopen klagen dat ze ons niet in de Europese Unie willen hebben.” Namen hebben een dubbele bodem, maar meningen ook, zo lijkt het.
Relaties met partners en familieleden van de bewoners van het Zuurtjespaleis zijn verwrongen, kapot of onmogelijk. “Iemand willen leren kennen, is een loze belofte en vraagt een grote inspanning! Het vraagt een dagenlang, nachtenlang, wekenlang, jarenlang, luisteren en observeren, uitpluizen en voelen, loswroeten en bijeengaren, om uiteindelijk wat van de laagjes op te kunnen lichten en dan moet je de aanblik van het bloed dat eronder vandaan kruipt – of misschien spuit – kunnen verdragen … Als die moeite je te veel is, kun je er maar beter helemaal niet aan beginnen,” bedenkt de bewoner van het souterrain zich.
Met zoveel levens, uit zoveel delen van de wereld zijn er voor een schrijver altijd wel stemmen om een verhaal te vertellen, echte verhalen over lijken in de Bosporus en meningen. Zo betoogt de altijd maar ratelende kapper Cemal (die samen met zijn tweelingbroer Celal, een kapperszaak bestiert): “En wat voeren wij [in Turkije] ondertussen uit? We ontdekken een heilige in onze tuin. Het lijkt verdraait wel een een plantje in plaats van een heilige, een beetje water en hij schiet de grond uit. En dan maar lopen klagen dat ze ons niet in de Europese Unie willen hebben.” Namen hebben een dubbele bodem, maar meningen ook, zo lijkt het.
Relaties met partners en familieleden van de bewoners van het Zuurtjespaleis zijn verwrongen, kapot of onmogelijk. “Iemand willen leren kennen, is een loze belofte en vraagt een grote inspanning! Het vraagt een dagenlang, nachtenlang, wekenlang, jarenlang, luisteren en observeren, uitpluizen en voelen, loswroeten en bijeengaren, om uiteindelijk wat van de laagjes op te kunnen lichten en dan moet je de aanblik van het bloed dat eronder vandaan kruipt – of misschien spuit – kunnen verdragen … Als die moeite je te veel is, kun je er maar beter helemaal niet aan beginnen,” bedenkt de bewoner van het souterrain zich.
De
eigenaresse heeft besloten dat het souterrain voor de halve prijs
moet worden verhuurd. Daar woont de door de dood geobsedeerde jongeman met zijn immer hongerige sint-bernardshond. Hij heeft van alles
maar één exemplaar. Een meisje dat wil intrekken en haar
tandenborstel, de tweede dus, meebrengt past er niet bij. Zo heeft
iedereen in een van de tien appartementen wel wat. Fixaties op kleine
dingen spelen een grote rol.
Eigen
verdiensten toeschrijven aan wat goed gaat en aan het lot, 'die
vrouwelijke slet', wat verkeerd gaat is bijvoorbeeld een geachte die
als een insect rondkruipt in het brein. Het verhaal is geschreven om
die in het hoofd woelende luizen te grijpen, zo wordt in het laatste
hoofdstuk beweerd, want daar onder de schedel bevindt zich het
grootste luizenpaleis. Ongedierte bestrijding is gewenst en verhalen
helpen daarbij.
De hoofdstukken zijn in het begin van het boek lang en soms wat traag. Ze geven een gedetailleerde beschrijving van het leven van een bewoner. Ze worden allengs korter en de levens van de bewoners raken steeds meer verweven met elkaar. Pas dan grijpt het boek de lezer echt bij de lurven, want die wil weten hoe het 't personage of de personen verder zal vergaan in een volgend hoofdstuk.
De hoofdstukken zijn in het begin van het boek lang en soms wat traag. Ze geven een gedetailleerde beschrijving van het leven van een bewoner. Ze worden allengs korter en de levens van de bewoners raken steeds meer verweven met elkaar. Pas dan grijpt het boek de lezer echt bij de lurven, want die wil weten hoe het 't personage of de personen verder zal vergaan in een volgend hoofdstuk.
Het verhaal gaat naar een clou of zelfs meerdere (filosofisch,
verhaaltechnisch en de reden van de stank in het Zuurtjespaleis). Het
zou jammer zijn deze plots te verraden in deze korte bespreking. Lees
maar! Het boek is grappig en verdrietig en het legt wat laagjes van
het leven (in Istanboel) bloot. Dan pak ik nog eens een ander boek
van Shafak, de schrijfster die in 2006 hoogzwanger een proces werd
aangedaan vanwege een on-Turkse roman.
Ik lees met moeite, maar wel graag. Het voordeel van een boek is dat als je er in zit dat relatief lang duurt. Dat maakt het makkelijker leesbaar dan losse artikelen. Vanaf 31 januari 2018, op de laatste dag van de maand, zet ik kort (het moet het lezen zelf niet in de weg staan) op een rijtje wat ik las. Want ook bij het onthouden kan ik wel wat steun gebruiken.
