Boeken in januari

Paradiso, 22 oktober 2015

I awakened to the cry

That the people have the power
To redeem the work of fools
Upon the meek the graces shower  
It' s decreed the people rule 

***

Mijn vader verzamelde de bekende blauwe (en minder bekende groene) bandjes van Jules Verne. Als ik 'Naar het middelpunt der aarde' ga lezen, valt er een treinkaartje uit het boek voor een treinreis van Roosendaal naar Eindhoven, gedateerd 13 november 1983. Waar zíjn reis heenging weet ik nog goed. Hij schreef me een week eerder in een brief dat hij vandaar weer eerder thuis zou zijn dan ik uit het Caraïbisch gebied.

Ik pak een blauw bandje uit de kast, omdat Amos Oz in zijn verhaal van liefde tot duisternis een paar pagina's lang over de Verne boeken schrijft. Hij noemt Michael Strogoff die door emoties tot tranen toe geroerd zichzelf en Rusland redt. Gevoelens mogen, leidde de jonge Oz eruit af. Kaptein Nemo uit 20.000 mijlen onder zee “koesterde een bijna Edward Said achtige weerzin, zo niet een Frantz Fanon-achtige haat tegen de arrogante neerbuigendheid van de noordwestelijke wereld,” merkt de onlangs gestorven auteur op. Nemo legde zich niet bij de zaken neer, net zo min als Israël dat zou moeten doen en zich zou moeten richten op het vestigen van een mooie samenleving zoals in het Het Geheimzinnige eiland vond hij.

De bandjes werden vanaf eind jaren zeventig opnieuw uitgegeven. Dat waren de exemplaren die mijn vader aanschafte. Bij antiquariaten in Amsterdam kocht ik wat originele exemplaren voor hem. De nieuwe druk verschilde maar weinig van de originele inmiddels wel vergeelde boeken. Gravures heetten destijds nog gravuren. Het handmatige zetwerk erin is mooier, maar ze vallen wel van ellende uit elkaar.

Een aantal van de Verne boeken heb ik ook gelezen. 'Naar het middelpunt ...' riep een geheimzinnige en spannende sfeer op. Een professor, zijn neef (wetenschapper in opleiding) en een lokale gids – afgeschilderd als een nobele wilde (Said en Fanon moesten nog geboren worden) – gaan bij IJsland via een dode vulkaan op reis.

Er wordt in het boek een theorie ontwikkeld waarom het niet loeiheet heet zou zijn in het middelpunt en gesmolten mineralen daardoor iedere mogelijkheid om te reizen onmogelijk zouden maken. Zo zoekt Verne met kennis in de hand naar fantasie oplossingen voor natuurverschijnselen die niet passen in zijn verhaal of naar onderzoeksgegevens die juist worden opgevoerd om het verhaal te verlevendigen. Het geforceerde ervan maakt de afstand tot het verhaal zo groot, dat voor mij de spanning verdwijnt die ik er ongeveer veertig jaar eerder bij voelde.

Misschien pak ik nog wel eens een bandje uit de kast. De verwachting is dan kleiner, hoewel Verne is niet voor niets een begrip geworden. Net als Oz kan ik er ook wel een diepere betekenis in lezen. De reis laat zien dat je met volharding, het met toepassen van kennis en wetenschap bij het beantwoorden van vraagstukken en met meten is weten ver kan komen. Met verstand op pad naar een eindeloze vooruitgang, is dan ook de boodschap. Dat eindeloze bleek niet te kloppen, net als sommige van de rooskleurige gedachten van Oz minder mooi bleken uit te pakken.

***

Just Kids door Patti Smith is een boek waarin namen vallen als peren in de herfst. Bob Dylan, Brian Jones, Janis Joplin, Alan Ginsberg. Ze op het juiste moment tegenkomen is een deel van het succes van Patti Smith en het luisteren naar hun adviezen deed haar ook geen kwaad. Maar het succes is ook het gevolg van haar zelfstandige keuze voor de stad boven het platteland en de hand grijpen van Robert Mapplethorpe en daarmee standvastig samen het pad op te stappen van de kunstenaar in een wild New York. De carière is ook gevolg van het met ziel en zaligheid maken, bespreken en laten beoordelen van kunst en het welbewust indringen in de entourage van Andy Warhol, die als een mythische spin in het New Yorkse kunstenaarsweb zit.

Het is de wereld waar ik als jongen van een jaar of zeventien naar keek met spijt in het hart dat ik er niet bij had kunnen zijn. Alsof er niet een nieuwe wereld was gekomen met nieuwe en dezelfde muziek. Dat is de Rock 'n Roll van iemand die toen hij als twintigjarige in New York was naar het Vrijheidsbeeld ging en 's avonds op tijd naar bed. 

Dat gevoel komt terug als ik lees over de bezoekers van het El Quixote café naast Hotel Chelsea, waar Smith en Applethorn huizen: “Aan de tafel aan mijn linkerzijde huisde Janis Joplin met haar band. Aan de uiterste rechterzijde Grace Slick en Jefferson Airplane, samen met leden van Country Joe and the Fish. Aan de laatste tafel bij de deur zat Jimmy Hendrix, zijn hoofd naar beneden gebogen, te eten met zijn hoed op, tegenover een blonde.” De El Quixiote was mijn café schrijft de dan nog onbekende Patti: “ik voelde me er thuis geen indringer.” Dat al die helden er rondhingen kwam door het ophanden zijnde Woodstock festival. Smith is zo met zichzelf bezig dat ze van het roemruchte festival dan geen weet heeft. Ze groet wel de zangeres van White Rabit en Sally Go 'Round The Roses en wordt zelfs door Grace teruggegroet.

In het boek komt Patti Smith minder wild over dan haar imago. Ze had een woest vriendje, aan wiens hand ze wel eens tripte, waarvan ze zijn nogal uitbundige seksuele fantasieën ook in haar exposities toeliet en die als zovelen in de jaren tachtig jammerlijk stierf aan aids. Maar het was ook een meisje dat op bezoek ging bij haar ouders en de moeder van Mapplethorpe wijsmaakte dat ze zijn echtgenote was. Want ook haar woeste vriendje was nog bekneld in de familiewaarden en moest zich verantwoorden.

Smith kan ook gekunsteld overkomen. Muziek komt op het juiste moment in haar leven, schilderijen passen perfect bij een situatie die zich voordoet en als ze ergens optreedt dan hebben ook de Doors van Jim Morrison daar nadrukkelijk ook gespeeld. De aria Vissi di arte (ik heb geleefd voor de kunst) klinkt als ze van de broer van Robert hoort dat hij is gestorven. Je kan je bijna niet voorstellen dat iemand dit verzint, maar er zijn wel heel veel van die coïncidenties. Het leven als een kunstwerk en minder als het leven.

Just kids is een boek over vriend- en kameraadschap. Zonder die vriendschap had ik nu niet kunnen luisteren naar de soms brave, maar toch vaak vrijgevochten stem van het kleine meisje uit Germantown, Pennsylvania. Want die stem kan kabbelen als het beekje in de tuin van je buurman, maar ook uithalen als een grommende vulkaan. En vooral dat laatste maakt het luisteren ernaar zo waardevol en echt. Ook mooie zinnen, zoals Jesus died for somebody's sins but not mine uit het lied Gloria blijft hangen (het zinnetje staat verschillende keren in het boek).

***

Wat de Golfrijkdom betekent voor Groot-Brittannië

Britse banden met Saoedi-Arabië en de andere Golfmonarchieën staan als nooit tevoren in de schijnwerpers. David Wearing toont de nauwe economische relaties aan tussen Groot-Brittannië en de Golfregio, waarmee brute dictaturen worden gesteund.

 Pakistan en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) besloten begin 2019 hun banden te verstevigen op voor de hand liggende gebieden als olie en gas, maar ook veiligheid en defensie. De Pakistaanse premier bedankte de kroonprins van de Emiraten voor de gulle bijdrage van 3 miljar... lees hier verder

***

De voorlezer van Bernard Schlink pak ik uit de kast. Het eerste deel gaat over een jongen van 15 jaar oud die een vrouw van half dertig voorleest, een intieme ongelijke relatie met haar heeft, en zelfs met haar op fietsvakantie gaat. In het tweede deel is de jongen student rechten en komt haar tegen tijdens een proces tegen bewaaksters van een vrouwenconcentratiekamp. 

“Ze moest totaal uitgeput zijn. Ze vocht niet alleen in het proces. Ze vocht altijd en had altijd gevochten, niet om te laten zien wat ze kon, maar om te verbergen wat ze niet kon.”

Het is moeilijk boekje, omdat je geen empathische gevoelens voor een vrouw wilt hebben die betrokken was bij grote misdaden. Toch is dat wat er gebeurd. Je gaat meeleven, meer begrijpen.

Het verhaal vergoeilijkt helemaal niet de wandaden uit het verleden. Uitdrukkelijk niet juist, zoals hier: “Ik wilde Hanna's misdaad tegelijkertijd begrijpen en veroordelen. Maar daarvoor was die te verschrikkelijk.” Maar het gaat ook niet voor oppervlakkige waarheid van fout en goed. “(..) als ik niet schuldig was, omdat men niet schuldig wordt door het verraden van een misdadigster, dan was ik schuldig omdat ik van een misdadigster had gehouden.” Het is één van de zinnen die verklaart waarom het boek niet De voorgelezene, maar De voorlezer heet. Het is ook een frase waar schuldig meebeweegt met de posities waarin De voorlezer (van 15 jaar) zich veel later in zijn leven verplaatst. Goed bestaat niet meer.

Er staan tal van overdenkingen in het boek waar je even op moet kauwen om ze door te laten dringen. Dat geldt niet bij de opmerking van het hoofdpersonage dat hij over het algemeen niet veel afwisseling nodig heeft bij reisbestemmingen, want hij maakt zich liever vertrouwde streken meer eigen: “ik zie daar meer.” Het is een gedachte waarmee ik vertrouwt ben en bovendien uiterst actueel in een tijd dat de grens van onze overconsumptie steeds zichtbaarder wordt.

---

Ik lees met moeite, maar wel graag. Het voordeel van een boek is dat als je er in zit dat relatief lang duurt. Dat maakt het makkelijker leesbaar dan losse artikelen. Vanaf 31 januari 2018, op de laatste dag van de maand, zet ik kort (het moet het lezen zelf niet in de weg staan) op een rijtje wat ik las. Want ook bij het onthouden kan ik wel wat steun gebruiken.