De pianostemmer van Pascal
Mercier verscheen eind vorige eeuw in
het Frans en werd in 2008 door Gerda Meijerink naar het Nederlands
vertaald. Het heeft een heldere structuur: Patricia en Patrice een
tweeling die na een zeer innig, te intiem, samenleven uit elkaar is
gegaan, komen elkaar nadat hun vader in de gevangenis belandde vanwege een moord weer
tegen. Ze besluiten elkaar eerlijk – ook als het pijnlijk is –
hun belevenissen te bescrijven, wat ze van de ander vonden, een visie op hun vader
en moeder, en de dwingende normen binnen de familie en het gezin.
Beide schrijven zo zeven schriften vol. Goed voor veertien hoofdstukken.
Ze zullen elkaar de teksten in een bistro overhandigen.
In de opzet van het boek komt na een hoofdstuk van de broer, een hoofdstuk van de zus. Een gevolg daarvan is dat je kwesties op een niet geforceerde manier wisselend van twee kanten voorbij ziet komen. “Ervaringen op papier zetten,met woorden die niet meer te veranderen zijn, is een oefening in afbakening,” schrijft Patricia die zich even afvraagt of het wel zin heeft elkaar te schrijven over wat je beide meemaakte. Op de laatste pagina geven beide een antwoord op die vraag.
Dat geschreven
woorden de reikwijdte van gebeurtenissen kunnen beperken en bepalen
is een thema van het boek. In de brieven ontvouwt zich langzaam het
leven van het gezin, de ontwikkeling naar een fatale daad. Alleen het
laatste hoofdstuk is niet de tekst van een schrift, maar een 'gewoon' ultra
kort hoofdstuk onder de titel 'Afscheid' (maar dat woord heeft hier
wel een dubbele betekenis). In de schriften schrijven de broer en zus
ook op wat de vader en moeder vertelden, zodat we ook zij in hun
eigen woorden spreken in de teksten. Het vergroot de levendigheid van
het boek
Het begint met de
vader. De populaire pianostemmer Frédéric Delacroix is
gearresteerd vanwege een moord op een operazanger. Sterker nog het betrof een
van zijn lievelingszangers. De man is normaal gesproken bescheiden en
de behulpzaamheid in persoon. Zoon Patrice die het spits afbijt met
het eerste hoofdstuk, schrift één, begrijpt dan ook niet veel van
de moord. Hij woont in Santiago de Chili. Hij verhuisde erheen om van
de familie weg te vluchten. Zijn zus belt hem met het verhaal over de
moord en de gevangenschap van zijn vader. Hij heeft haar zes jaar
niet meer gezien of gesproken, maar nu keert hij terug naar het
ouderlijk huis in Berlijn. Waar hij haar weer zal ontmoeten. Patricia
komt meteen al dichterbij een verklaring. Ze vraagt zich af waarom
haar vader niet tevreden was met de banden die hij had, bijvoorbeeld
met zijn dochter en wenste dat de hele wereld, wildvreemde mensen
kortom, enthousiast over zijn werk zou zijn.
Die vader staat
namelijk vroeg op om opera's te schrijven die niemand wil horen. Hij heeft de
veertiende opera afgerond en ingezonden voor een prijs. Hij is
gebaseerd op de 18e eeuwse novelle Michael
Kohlhaas van Heinrich von Kleist. Een boek dat veel sporen heeft
nagelaten in literatuur, cinema en Koolhaas heeft zelfs zijn naam
gegeven aan het Kohlhaas syndrome
om een persoonlijkheid te beschrijven die de sterke behoefte heeft
aan het etaleren van juist handelen. In het boek wordt de novelle
genoemd als een verhaal waarin de hoofdpersoon gericht is op het
laten sneuvelen van succesvolle mensen. Patrice verzucht:
“Was
je maar niet altijd zo rechtdoorzee geweest, vader, zo onbuigzaam
dapper. Het heeft je ontoegankelijk gemaakt en verschrikkelijk hard.”
En zo gaan de laatste opera en de
roman samenvallen.
Delacroix's werkkamer is voorzien van een
geluidsdichte deur, zodat de anderen in huis er geen last van zijn
componeren hebben. Zijn belangrijkste bezigheid thuis is daarmee
uitgesloten van het gezinsleven. Gewist. De werkkamer is een cel
geworden, waar hij voor en na zijn werk als pianostemmer libretto's
schrijft en aria's componeert. Op zijn zestigste heeft hij een
ijzeren kist vol partituren bij elkaar geschreven. Hij weet bovendien
alles van opera opvoeringen, welke succesvol waren en welke niet,
waar ze in première
gingen en wanneer. Het was een vorm van fanatisme die zijn kinderen
“uit
de wereld van de muziek verjoeg.”
“Ze denkt dat het Recondita armonia di belezze diverse! was dat hij zong toen we de
Zijn vrouw, Chantal
de Perrin, zit eveneens gevangen. Ze zit vast in de hang naar haar
vroegere leven en ze is verslaafd aan morfine om het vol te houden.
Een danscarrière is doodgelopen op zwangerschap en een ongeluk. Een onderzoek naar
dansgeschiedenis (haar oma was een beroemde Russische ballerina) deed
ze zonder medeweten van gezinsleden, ook al in eenzaamheid. Ze “had
haar passie voor ballet met een wildvreemde moeten delen,”
een medewerkster van de Staatsbibliotheek waar ze haar onderzoek deed. Ze zat opgesloten in haar eigen vroegere wereld die niet terug kwam.
De kinderen vluchten uit huis als ze kunnen, door wat de
broer de zus aandeed en door de verwrongen situatie thuis. Een wereld
waarin ze als vanzelfsprekend alles deelden, alsof het ademen was,
werd plotsklaps afgebroken. Als de vader een penitentiaire inrichting ingaat dan
brengt dat ze weer bij elkaar. Maar de reden waarom hij opgesloten
wordt is een moord, waarbij niemand meer iets te winnen had. De
aanleiding was dat iemand verantwoordelijk moest zijn voor het succes
dat niet kwam, en dat voor een deel ook was, maar het was een daad
die uitgevoerd werd omdat de vrouw voor de man meende te moeten
denken en daarbij de plank missloeg. Zo werd de hang naar succes
juist een vastgeroest slot op de deur er naar toe.
Of het lag
aan het alarm van de hoogwerker van de glazenwassers dat de hele
nacht afging toen ik in het boek begon te lezen of dat het echt taai was om
er in te komen? Geen idee. Al lees ik in enthousiaste reacties op het
boek van anderen dat het eerste deel moeite kost om te boeien. Je
hoofd goed bij de tekst houden is noodzakelijk. Wat betekent het
contact met het vijfjarige als baby al mishandelde en te vondeling
gelegde Chileense jongetje Pablo? De band tussen Patrice en hem komt
moeizaam tot stand en dreigt steeds weer te eindigen. Waar past dit in het
verhaal? De jongen pikt niet veel van de mensen om hem heen. Zijn
bagage was ellende en zelfs een eigen naam had hij niet. Hij moest
vechten om er te zijn. Zoals ook de vader van Patrice en Patricia had
moeten doen. Die vond zijn bestaan in het stemmen van de piano en het
schrijven van opera's. Ook Pablo zal zijn eigen weg moeten vinden. Hoe
dan ook.
Behalve dat het boek
gaat over een broer en zus, een vader en moeder, hun ontwikkeling,
psychologie en tragiek in de vorm van een moord, gaat het boek ook
over opera. Volgen de pianostemmer was de lievelingsaria van zijn
vrouw 'Quale occhio al mondo …',
een hit uit het opera repertoire van Puccini (Tosca). Als ze het
samen voor het eerst horen wordt het gezongen door een operaster die
een belangrijke rol speelt in het boek, maar dat doet hij paradoxaal alleen
oppervlakkig; in de ontwikkeling van hoofdlijnen heeft hij zichzelf
op afstand gezet. Tegelijekrtijd is hij het slachtoffer dat het boek in gang zet. Dit is een van de voorbeelden van de verfijnde
vertelkunst die Pascal Mercier in dit boek toepast. Het fileren van
ontwikkelingen van mensen, relaties tussen personen, de onbedoelde
gevolgen van handelingen, hoe gebeurtenissen in de jeugd het verdere
leven beïnvloeden, hoe hoop de drang naar erkenning kan worden, al
die ontwikkelingen worden met een strakke fineliner
neergezet. Het boek doet wat het de personages opdraagt: het door
te schrijven menselijk gedrag afbakenen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten