De regels van het Ciderhuis

 

De regels van het Ciderhuis van John Irving ben ik gaan herlezen, vanwege opmerkingen die Annie Ernaux erover maakte in Het voorval in een voetnoot over de fascinatie van mannen voor abortus:

“... die ik onmiddellijk in sterke mate herkende bij John Irving, in zijn roman The Cider House Rules. Onder de dekmantel van een personage ziet hij hoe de vrouwen tijdens wrede clandestiene abortussen sterven, aborteert hen vervolgens met de juiste zorg in een modelkliniek of voedt het kind op dat ze na de bevalling afstaan. Droom van baarmoeder en bloed, waarin hij de macht van vrouwen over leven en dood voor zich opeist en reglementeert.”

In de recente Nederlandse vertaling van Het voorval staat deze kritiek in het nawoord. De schrijfster Marja Pruis besteedt een achtste van die tekst om Irving en zijn mannenfantasieën aan te pakken (zie illustratie).

Kleurenklei

Halverege de jaren tachtig las ik het boek met plezier en ik wilde zien of dit nu anders zou zijn met de woorden van Ernaux en Pruis als leidraad. Toegegeven: ik neigde meteen al naar een verdediging van Irving. Nog steeds is de onechte echtheid, het absurde realisme van de schrijver aangenaam om te lezen. Het voert mee door een wereld die geboetseerd lijkt met vele tinten kleurenklei. Alleen al de manier waarop hoofdpersonage Homer Wells geen adoptieouders vindt is zo hilarisch dat duidelijk wordt dat het boek op een spoor vlak naast de werkelijkheid voortraast. Alsof het uit de realiteit geplukt is, maar toch anders beweegt. Het zou te gemakkelijk zijn om de kritiek van tafel te vegen dat Irving zich als man abortus toe-eigent en daarmee vrouwlevens, omdat het absurde niet voor waar gehouden kan worden en het inderdaad om een fictief personage gaat.

Sterfgevallen
Er zijn drie vrouwen die sterven door een clandestiene abortus in het boek, een vrouw overlijdt nadat haar een professionele abortus geweigerd is door Wilbur Larch terwijl hij daar wel de medische vaardigheden voor bezat. Larch is de latere directeur van het kinderhuis, waar Homer Wells zijn leven begint. Het ellendige gevolg van zijn weigering om in te grijpen was een aansporing om het anders te gaan doen en daarmee een inleiding op de hoofdmoot van het boek. De tweede stierf als gevolg van een abortusmiddel dat de vrouw van binnen vernielde. Deze vrouw was eerder in zijn leven de aanleiding geweest voor Larch zijn toevallige gang naar de studie verloskunde. Tenslotte is er nog een derde die sterft nadat een illegale abortus haar lijf zo kapot had gemaakt dat ze niet meer te redden was ondanks zware inspanningen door de inmiddels zeer oude arts die het zichzelf aanrekent en daarmee toont dat hij niet meer geschikt is. De laatste het minst, maar alle drie de sterfgevallen zijn wezenlijk voor het verhaal.

Modelkliniek
Dat het hier over een modelkliniek zou gaan staat haaks op de tekst. Twee verpleegsters en een academisch opgeleide arts in een weeshuis staan vanaf begin twintigste eeuw kosteloos klaar voor het verwijderen van de zogenaamde producten van de conceptie. Die abortussen doen ze op het gevaar af dat ze een geldboete, een jaar gevangenisstraf (vijf jaar Staatsgevangenis volgens de wetgeving, MB), of beide kunnen krijgen en bovendien hun medische bevoegdheden kunnen verliezen. Dit ook als de ingreep door de vrouwen zelf gewenst wordt. Het met donaties op de been gehouden kinderhuis ligt in een door de houtkap uitgeleefd gebied en in een verder ook doods deel van de staat Maine, waar niemand wil werken. Er is slechts een armetierig station en er zijn de leegstaande restanten van gebouwen voor houthakkers en houtverwerkers. Vergeleken met het achteraf kamertje waar Ernaux geaborteerd werd inderdaad veel beter geoutilleerd, maar een voorbeeld voor hoe het moet zijn zeker niet.

Grootvader
Achterin de roman staan aantekeningen die verklaren waar bepaalde beschrijvingen vandaan komen,  vooral die van medische aard. Het meest opvallende is dat voor Wilbur Larch de grootvader van de schrijver, dr. Frederiek C. Irving inspiratie was. Deze opa was een vermaarde verloskundige en gynaecoloog.  Als er sprake is van een fascinatie dan is die ook ingegeven door de familiegeschiedenis* van Irving. Delen van de loopbaan, ervaringen, ingrepen, gebruikte handboeken van C. Irving werden voor in Het Ciderhuis gebruikt. 'De droom van baarmoeder en bloed' bestaat uit enkele medische beschrijvingen: gortdroog of inderdaad pijnlijk beeldend opgetekend. Maar soms worden handelingen of praktijken van de oude arts Larch bekritiseerd die voor vrouwen onplezierig zijn. Het lijkt alsof die nuances worden gemist door Ernaux en Pruis. Irving komt op zijn grootvader terug in Mijn rol in de film, een autobiografisch verhaal dat begint met de carrière en medische publicaties door zijn grootvader. Deze biografie bevat ook een wrang overzicht van de geschiedenis van de abortuspolitiek in de Verenigde Staten. (Voor de ontwikkeling van die wetgeving in Maine zie hier.)

NIEMAND
Het Ciderhuis geeft veel argumenten waarom abortus uit de illegaliteit gehaald moest worden. Al op pagina 18 staat dat niemand een vrouw zou mogen dwingen een kind te krijgen. NIEMAND, meldt de tekst in hoofdletters. De vrouw heeft immers het recht te kiezen. En zo zijn er nog veel meer redenen voor het legaliseren van abortus beschreven. De woorden Baas in eigen buik staan niet het boek, maar variaties daarop te over. Tegenstanders van abortus zouden zich beter kunnen richten op een menswaardig leven van de levenden wordt onder andere beweerd. Bij publicatie in 1985 is de ingreep wettelijk geregeld. Maar onomstreden is de abortuswetgeving ook dan zeker niet (wat zelfs in 2022 nog zou blijken bij het verwerpen van federale wetgeving op dit gebied.) Op dat moment is Reagan aan de macht en neemt de moral majority een enorme vlucht en keren velen zich tegen het recht op abortus. Het is een onderwerp dat Irving actief bezig blijft houden. In 2012 vertelt hij bijvoorbeeld: “elke Republikeinse presidentskandidaat heeft zich bezondigd aan antihomo-opmerkingen en is tegen abortus en tegen het homohuwelijk.”


Je hebt 't over kindermoord
Ik zeg "jij bent niet goed wijs"
Of luister naar Vrijheid, Gelijkheid en Zusterschap een lied vol beloftes: Heel Texas kent abortus met een buddy aan je zij

---

Schurend
Een enkele keer is het boek nogal plastisch bij beschrijvingen over het inwendige van het vrouwenlichaam. Dat het tot een schurend gevoel leidt als een man zo over het vrouwenlijf in een ongemakkelijke situatie schrijft, is te begrijpen. Het gaat over een wezenlijke keuze in het leven en daar dan licht absurde teksten omheen schrijven kan storen of je vindt het anderzijds door die lichtheid juist dragelijk. Dat gaat over stijl. Mogen mannen wel over abortus schrijven? Het lijkt mij wenselijk. Vrouwen worden al dan niet gewenst zwanger, maar zonder man zal dit niet snel lukken; die heeft dus ook een verantwoordelijkheid in deze. Erover schrijven is een methode om die betrokkenheid om te zetten in een mening. De vrouw staat in De Regels voorop, dat maakt Irving herhaaldelijk duidelijk.

De andere onderwerpen van het boek, de seizoensgebonden arbeidsmigratie binnen de Verenigde Staten, vriendschap, en de levenshouding van de wees laat ik maar buiten deze korte reactie. Het herlezen is daar immers niet om begonnen, maar ze zijn toch ook prominent aanwezig in het boek. Sterker nog de appelpluk en de verschillende regels die daarbij opduiken heeft het zijn titel opgeleverd. En ook daar schuurt het.

Snobisme
Dat Irving dikke boeken van meer dan 700 pagina's schrijft, waar Pruis op wijst, dat lijkt een betekenisloze zijstraat, slechts bedoeld om hem af te serveren als bladvuller. Daarin voel je het dedain dat echte geschoolde literatuurkenners voor hem hebben.

Nut
Verzinsels kunnen belangrijker zijn dan het ware leven; je kan een beeld oproepen dat niet echt is en dat ook nooit echt zou zijn, maar dat echter moet lijken en beter moet worden afgeschilderd dan alles wat echt is; het moet in elk geval mogelijk klinken, zo overweegt een schrijver in de dop bij het Ciderhuis. Het zijn niet toevallig woorden die passen bij de stijl van Irving. Ernaux en vooral Pruis hebben het niet op hem, maar ze hebben mij wel dit boek weer uit de kast laten trekken. Dat bezorgde verzinsels waarvan de lichte toon is doordrongen van visies op de mens, zijn bochtige leven en zijn mogelijke nut in de maatschappij. Veilig appels plukken kunnen we allemaal, maar doen waar gebrek aan vakkennis bestaat, ook al is dat illegaal, dat kan veel van je leven kosten, maar anderen veel opleveren. De regels dat dit niet mag moet je dan ook aan je laars lappen. Dat is verre van een lichte overweging, maar een met grote reikwijdte.

Noot:
* De al vroeg verdwenen vader van de schrijver, een piloot, is ook in het verhaal verwerkt.

---

Ik lees met moeite, maar wel graag. Het voordeel van een boek is dat als je er in zit dat relatief lang duurt. Dat maakt het makkelijker leesbaar dan losse artikelen. Vanaf januari 2018 schrijf ik iets over wat ik las. Eerst per maand. Inmiddels per boek. Aan het eind van het jaar komt er een overzicht. Want ook bij het onthouden kan ik wel wat steun gebruiken.