Samenloop van omstandigheden

Samenloop van omstandigheden door Saman Amini en Tom Jager* valt allereerst op door de uitbundige en kunstzinnige opmaak van het boek. Iedere pagina is geïllustreerd of liever is een illustratie. Niet alle bladzijden bevatten tekst. Soms zijn de woorden deel van het beeld en soms zijn de letters gewoon 'drukletters' op een tekening gezet. Tekeningen en tekst trekken samen op. De combinatie maakt het boek tot een prachtexemplaar.

De kunstzinnige schoonheid verhult niet dat het boek eigenlijk over een heel somber onderwerp gaat, een depressie door wat de jonge jaren in Iran brachten en een mislukte opvoeding door een getormenteerde vader. Gelukkig was er nog de liefdevolle moeder, er is een hoofdstuk aan 'mama' gewijd (en aan 'vader', niet aan het vergelijkbare 'papa'). Het zwart van de tekeningen versterkt het donkere karakter.

Voordat het boek de vorm aanneemt van een brief die is geschreven aan het kleintje en uitlegt hoe het allemaal zo gekomen is, zijn er algemenere woorden zoals:

Velen zijn er om te leven
Maar ik leef om er te zijn
(...)
Geen behoefte aan een wereldreis
want ik draag de wereld al diep in mij

Vervolgens komen we een tante tegen die om het verdriet te verdrijven aan de opium is, een arm klasgenootje dat zijn boeken moet kaften met oude kranten met ayatollahs erop, het neefje dat achterblijft en de vader die zelf slaag verdiende. 

De schrijver heeft niets te klagen. Hij heeft alles, zelfs een inloopkast. Toch zijn er demonen in zijn hoofd die hem niet laten slapen. Niet kunnen slapen kan rampen opleveren. Dit bedwelmen met coke en canebis maakt het niet beter, eerder het tegenovergestelde. Als de emoties van diep verborgen en levend begraven terug komen dan zit er niets anders op dan ze aan te kijken. Of heel plastisch:

Ze zeggen: heb schijt aan het verleden
Maar schijt drijft altijd weer naar boven

Zijn therapeut heeft niet de energie met aandacht te helpen om die duivels te lijf te gaan. Dat bovenhalen en verwerken gebeurt in de lange indringende brief aan dat kleintje. Opmerkelijk genoeg kennen we dat kleintje allemaal. Maar als je dat zo is en je zelf wel aan de goede kant van het hek terecht bent gekomen, dan is dat ook een aansporing om te leven, en de eigen sores niet het er zijn laten wegduwen.

Het kan klinken als tranentrekkend, een ego-document dat slechts voor de schrijver van belang is, maar dat is dan een misvatting. Daarvoor is het te rauw en te mooi. Lezen over waar een vluchteling op elfjarige leeftijd vandaan kwam, is altijd nuttig; om daardoor betrokken te blijven. Bovendien is het thema van depressie en de zin niet meer zien, een algemeen menselijk probleem en treft personen in vrijwel ieders omgeving. Je zou bijna denken dat het werk autobiografisch is, zo zit het op je huid, maar het is fictie die is geïnspireerd op andere mensen, zo laat de schrijver in een slotwoord weten.

De aansporing om bij het wentelen in eigen leed eens om je heen te kijken naar hoe de samenloop van omstandigheden het leven van anderen heeft gemaakt, zal niet altijd werken, maar het kán wel helpen. Die zoektocht overstijgt hier het persoonlijke, zowel in inhoud als in beeld.

Noot;
* De oorspronkeljke tekst werd geschreven door Amini en Nima Mohaghegh voor een voorstelling.