De heksen

De heksen (1983*, Ned. vert. 1984) van Roald Dahl is een boek waarin de dingen net anders zijn dan gewoonlijk. Heksen wonen onder ons. Ze zijn niet eens zo heel anders dan wij. Ja ze hebben klauwen en om die te verbergen handschoenen aan en ze hebben voeten zonder tenen in hun schoenen, ze hebben kale hoofden met daarover een pruik die vaak jeukt en daarom krabben ze, ze hebben blauw speeksel, continue van kleur veranderende pupillen en grote neusgaten, waarmee ze de stank van kinderen ruiken. (Schone kinderen ruiken ze beter dan de vieze. Badderen is dan ook een levensgevaarlijke gewoonte.)
    Ze zijn wel anders kortom, maar nog steeds niet gemakkelijk te herkennen. Maar ook wat je maar een beetje kent is minder eng. Bovendien naar je bed komen ze niet en daar ben je dus veilig, legt de oma van de verteller uit.

Ze willen van de kinderen af en daarom vermoorden ze er iedere week een. Dat zijn er 52 in een jaar. Een echte heks heeft plezier in het uitroeien van kinderen: “Vermorzel en verpulver ze en pletter ze in elkaar.” Er zijn tal van manieren. Het leukst is kinderen in dieren te veranderen die de ouders dan doodtrappen, zoals een slak of in fazanten (kennen we die vogels niet al van Daantje de wereldkampioen) die tijdens de jacht worden losgelaten.
     Dahl heeft lak aan overgevoeligheid en zet de heks neer als sadist als dat het verhaal sterker maakt. En er zitten nog wel meer zaken in waarvan weinig lenige geesten menen dat ze slecht zijn voor de tere kinderziel.** Toch zitten er ook de tegeltjes wijsheden in voor diezelfde kinderen. “Het doet er niet toe wie je bent of wat je bent, als er maar iemand is die van je houdt,” zegt de kleinzoon als zijn oma vraagt of hij zeker weet dat hij het niet erg vindt om in muis te zijn veranderd.

Wat ook anders is, is dat als de zevenjarige verteller in een klap zijn ouders verliest bij een auto-ongeluk dit droogjes wordt vermeld, er wordt een nacht over gehuild, maar vervolgens gaat hij gewoon bij zijn oma in Noorwegen wonen. De tragiek van het verlies doet er in de context van een omgeving met heksen niet toe. De ouders zijn er niet meer, klaar. Als uit het testament blijkt dat zijn overleden ouders liever hebben dat hij opgroeit in Engeland gaan ze beiden erheen. Hij zat er al op school en daar kan het grote avontuur beginnen. 

Als oma ziek wordt moeten de vakantieplannen van de twee veranderd worden, ze gaan niet naar Noorwegen, maar naar een strandhotel in Bournemouth. In het hotel is de grote vergaderzaal afgehuurd door de Koninklijke Vereniging ter Voorkoming van Wreedheid jegens Kinderen. De jongen gaat er naar binnen om zijn muizen te trainen die hij meenam op vakantie, maar die door het hotelpersoneel niet gewaardeerd worden. Als de vergaderaars de zaal  binnen komen, allen vrouwen, en de deur op slot wordt gedaan dan blijkt …. je raadt het al … er sprake van een heksenvergadering, die wordt voorgezeten door de internationale opperheks. Dat je dit al van mijlenver aan ziet komen, geeft niets, het verhaal leeft niet van onvoorspelbaarheid, maar van een levendige fantasie, zodat iedere pagina een plezier is om te lezen.

De opperheks heeft een plan om de kinderen van Engeland allemaal uit te roeien. Ze vertelt hoe het werkt en daarna zingt ze het in een lied op rijm dat vol zit met haar buitenlandse tongval. Een flinke uitdaging voor de vertaalster naar het Nederlands. Het is Huberte Vriesendorp.*** goed gelukt (inclusief het accent). Hoe zou het in het Engels gaan? Ruim veertig jaar nadat het boek verscheen, vind je dat op het internet.

“Down vith children! Do them in!
Boil their bones and fry their skin!
Bish them, sqvish them, bash them, mash them!
Brrreak them, shake them, slash them, smash them!
Offer chocs vith magic powder!
Say “Eat up!” then say it louder.
Crrram them full of sticky eats,
Send them home still guzzling sveets.
And in the morning little fools
Go marching off to separate schools.
A girl feels sick and goes all pale.
She yells, “Hey look! I've grrrown a tail!”
A boy who's standing next to her
Screams, “Help! I think I'm grrrowing fur!”
Another shouts, “Vee look like frrreaks!
There's viskers growing on our cheeks!”
A boy who vos extremely tall
Cries out, “Vot's wrong? I'm grrrowing small!”
Four tiny legs begin to sprrrout
From everybody rrround about.
And all at vunce, all in a trrrice,
There are no children! Only MICE!

Inderdaad in muizen moeten ze veranderen en dan zullen dichtklappende vallen de rest doen. Eerst verandert de vervelende Bruno Jenkins in een muis, daarna onze verteller, maar die ziet er ook de voordelen van. Het is onder meer voordelig bij het bestrijden van de heksen. De muis heeft daarvoor handige eigenschappen: slim, stil, klein en lening. Als oma en de muisjongen de plannen daarvoor maken, eindigt het boek. Jammer dat het uit is. Die oma, de jongen die in een muis veranderde, en de tekeningen van Quentin Blake waren prettig gezelschap.

Noten:
* Ik las de 52e druk uit 2015. Dus nog voor de grote veranderingen in 2023 aan de tekst vanwege fijngevoeligheden die blijkbaar zo belangrijk zijn dat ze herschrijven rechtvaardigden.
** Vanwege de aard van het verhaal, en vooral het feit dat in details wordt beschreven wat voor gruwelijke dingen heksen doen met kinderen, is het boek sinds de eerste druk regelmatig doelwit geweest van censuur. Het boek staat op de 27e plaats op de lijst van 100 meest aangepaste boeken 1990-2000 van de American Library Association. Verder zijn er mensen die menen dat kinderen er een doodswens van kunnenkrijgen en jongens uit De heksen leren vrouwen niet voor vol aan te zien. 
*** Wiki meldt dat Vriesendorp tot aan de dood van haar moeder de vertalingen van de boeken van Roald Dahl liet verschijnen onder het pseudoniem Harriët Freezer, dat tevens het pseudoniem was van haar moeder (Wilhelmina (Miep) Eybergen 1911-1977). Onder die naam van een bekend schrijfster werd ze beter betaald. Die moeder had zelf ook al commerciële overwegingen bij het kiezen van haar pseudoniem. Ze dacht dat het Engelse Freezer het beter zou doen.