boeken in februari

 niet doen

doe niet alsof je stilstaat wees niet bang voor mij ik zal namelijk niet stilstaan hoor ik loop gewoon door

Deze kreeg ik terug.

Het was deze strofe die me deed besluiten het bundeltje Laten we het er maar niet over hebben van Akwasi te kopen. Ook omdat ik wat meer dan het ene boek, dat ik al had gepakt, in de echte boekhandel aan de Westerstraat wilde kopen; nieuwsgierig was wat deze hiphopper van Ghanese afkomst wilde zeggen; en al iemand wist om het cadeau te doen.

Akwasi noemt zichzelf tongue in cheek in sommige gedichten en op zijn site ook wel anton karel (of soms: abdel karem) willem anton simon isaak. Verder dan dat kan je niet assimileren. Maar in een boekje waar ongemakken een grote rol spelen, een bezoek aan Zuid-Afrika leidt tot gedichtjes met titels als '5 minuten later', '10 minuten later' en '8 procent wit' gaat het eerder om trots op het zwart zijn dan je wegcijferen voor de witte dominantie.

Het is een vierde druk. Er zat een sticker op met een aanbeveling door Claudia de Breij, die peuter ik er meteen af, hij was tafelheer bij de DWDD en zijn eerste album was geïnspireerd door zanger/cabaretier Bram Vermeulen etc. We hebben het hier over een man met visie die hem weet te verkopen op vinyl, papier, radio en TV.

De gedichten van Akwasi Ansah zijn te eenduidig voor mij. Scherpe kritiek met een glimlach is misschien wel verstandig, maar maakt niet perse mooie poëzie. Ik gun het boek aan een ander die het waarschijnlijk meer kan waarderen, want ik ben zeker geen misgunner.

***

Na de oorlog wilde hij zijn onderduikers nooit meer zien. Die dubbelheid is mooi. Je helpt, omdat het zo moet, zelfs arrogante bevrijders die lak hebben aan hun redders, maar dan kunnen ze ook opkrassen. In een gedicht wordt een mensenleven vergeleken met de kogel in een flipperkast, de knikker die handelingsverlegen naar zijn gat rolt. De flipperkast komt nog een paar keer terug in het gedicht engelen bak in vrij – wij; nieuwe gedichten.

Het is het Poëziegeschenk 2019 met het thema vrijheid door Tom Lanoye (kwam hem al eerder tegen in het boekenweekgeschenk 2012). Hij woont een deel van zijn tijd in Vlaanderen en een ander deel in Zuid-Afrika. Weer dat land – na Akwasi – dat zo onderaan het continent bungelt vol hoop en vol haat. De markt ziet er zwart van de mensen en dat is een ander zwart dan doorgaans in het Noorden, Lanoye is er ontwortelt en toch zo thuis.

Elk gedicht heeft zijn vorm. Van het gedicht vrijheid waar de vrijheden over elkaar heen tuimelen en ontleed worden tot aan een gedicht dat nog in elkaar gezet moet worden, waar de woorden gegeven zijn – saldo, streven, transmigrant en nog 34 andere woorden – alsof het een bouwdoos is. Het is een bundel vol taal van #me2 tot supervrijen naar het Hooglied en sonet nr. 134 van Shakespeare en net als je bij het verlaten van een museum anders om je heenkijkt, lees je hier aan het eind van de bundel betekenis in de bouwdooswoorden: verzet, vervoering, zadelpijn.

Tom Lanoye is waar hij komt aanwezig, door uiterlijk, maar ook omdat hij de achterbakse stilte wil ontwijden en anderzijds: “Als ik me haat, dan is het daarom: ik ken geen maat.” Mij hoor je daarover niet klagen.

***

The Waves van Virgina Woolf is een boek waarvoor mijn Engels niet toereikend is. Ik kan lezen wat er staat, maar de zinnen in mijn hoofd aaneensmeden lukt minder goed. De structuur van de tekst geeft nauwelijks lucht en er is geen stramien, behalve het ritme van de omslaande golven en terugkerende fragementen of zinsdelen. Er zijn een paar cursieve poëtische stukken om het volgende stuk van tientallen pagina's zonder witregels in te leiden en naar het eind toe vallen zelfs die weg.

Je zit in het hoofd, in de hoofden, aan tafel met zes mensen die hun leven overzien van kindertijd tot nadagen en niet met Percival, die is dood en er ook altijd bij. Het leven kent fases, maar die hangen nauw met elkaar samen. Veel veranderd er niet aan mensen en sterker nog ze beïnvloeden elkaar ook nog eens en gaan steeds meer op elkaar lijken. Dat idee wordt versterkt met die eindeloze zee aan grijze letters, de een na de ander. Inderdaad zonder ophouden, als het eindeloos rollen van de golven, pas als je goed kan kijken zie je daar een verhaal in.

De woorden “Ik ben als het schuim dat over het strand racet,” heb ik tijdens het lezen aangestreept. Een bekend en vertederend beeld, de herkenning in een metafoor. Deze vond ik ook mooi: “met een verstand als de tong van een miereneter, snel, behendig, plakkerig, en zocht altijd een persoon uit, een persoon om naast te gaan zitten.” Maar misschien moet ik het hier gewoon bij laten en nog eens een Nederlandse vertaling lezen voor een uitgebreidere signalering.

Als ik op het internet zoek of er een vertaling bestaat, dan kom ik een opmerking tegen over De Golven in de elitaire Groene Amsterdammer. “Ik las het, in vertaling inderdaad, op het vliegveld, in het vliegtuig, in de trein en in mijn hotelkamer. Het is een boek dat je dwingt om je leestempo te vertragen, de woorden te benaderen alsof het om muziek gaat, in het ritme van de golven te komen. (Daarom las ik ook een vertaling: bij het origineel zou ik er steeds uit moeten om betekenissen op te zoeken.),” aldus schrijver Christiaan Weijts een paar jaar geleden. Maar bij Bol.com is die Nederlandse vertaling al niet meer te koop.

***

Wat een fijn boek is De schepping van de vlinders. Het verhaal is van de Nicaraguaanse schrijfster Gioconda Belli en de tekeningen zijn van de Duitser Wolf Erlbruch. Een dier scheppen met de schoonheid van een bloem en de snelheid van een vogel dat is wat hoofdpersonage Armo wil. Het is een moeilijke opdracht.

“Ik begrijp niet waarom je jezelf zo kwelt,” bromde de hond. “Niemand schijnt het erg te vinden dat wat jij wilt maken niet bestaat. Hou je koest, leef je eigen leven, val niemand lastig en niemand zal jou lastig vallen.”

Arno vindt dat hij het leven mooier moet maken. Niet alleen zijn leven, maar “het leven van alle anderen. Wat zou het heerlijk zijn als alle planten, dieren en mensen van mijn droom konden genieten.” Er zijn een paar regels waaraan het uitvoeren van zijn droom moet voldoen. Daar houdt hij zich bijna helemaal aan.

O ja, het boek is voor kinderen, maar ook voor grote mensen geschreven. En dit grote mens werd er erg vrolijk van.

***

Gioconda Belli ben ik gaan lezen n.a.v. een post op een Facebookpagina. In het bericht staat dat ze de Oxfam Novib PEN Award 2019 heeft gekregen (evenals de Palestijnse Dareen Tatour). Wat ik over haar literatuur lees maakt nieuwsgierig en ik leen twee boeken van haar: het bovenstaande prentenboek en Het land van de vrouwen (en koop in de ramsj De bewoonde vrouw, dat komt in een volgende maand).

Dat tweede boek is een gedachtenexperiment rondom een land dat uitsluitend door vrouwen wordt bestuurd. De mannen worden een half jaar opzij gezet door de regerende Partido Izquierda Erótíca, omdat een groot deel van de vrouwen zich in een omgeving met mannen niet kunnen ontwikkelen. Kinderopvang, actief (en nogal grof) optreden tegen geweld tegen vrouwen en nadruk op opleiding en rechtvaardigheid tekenen het land. In heldere en eenvoudige taal brengt Belli de PIE in het denkbeeldige Faguas tot leven.

Het is me ook nogal een aanklacht: de overheersende mannenmacht kan alleen bestreden worden door de mannen aan de kant te zetten en te verplichten de huishoudelijke en opvoedkundige taken over te nemen. Er zijn mannen in het boek die zich daar stiekem best goed bij voelen, zoals de schaafijsverkoper, maar als groep staan mannen de ontwikkeling van vrouwen in de weg. Ook op macro niveau moeten mannen aan de kant: “Jullie mogen dan nóg zoveel weten, maar het is wel zo dat als je de toestand in de wereld beziet, het weinig heeft opgeleverd, probeer dus niet de baas over ons te spelen; observeer, help en leer.”

In een zin wordt uitgelegd hoe dit feminisme geboren werd: “Binnen enkele dagen raakte ze vervuld van een woest feminisme, niet in staat de onverschilligheid van de wereld en de onverschilligheid van vrouwen zelf ten opzichte van wat hun seksegenoten doormaakte, te begrijpen.”

Gioconda Belli heeft tijdens de Sandinistische revolutie in een groep gezeten die zich met de naam Partido Izquierda Erótica tooide. Het was een denktank met invloedrijke vrouwen die vrouwenrechten wilden steunen. Ze zegt in haar nawoord dat sommige van de leden nu werken aan tegengestelde ideeën. In 2019 staat ze zelf op het podium in Den Haag omdat ze zich keert tegen het autoritaire Nicaraguaanse regime en als directeur van PEN Nicaragua een belangrijke rol speelt in de strijd voor vrije meningsuiting, tegen de Nicaraguaanse stroom in.

***

VS versus China: boter of kanonnen?

Een gekleurd relaas over ideologie, media, diplomatie en wapens, maar ook over de bondgenootschappen van gisteren en van morgen. Historicus Jude Woodward verdedigt China en valt de VS aan.

door Martin Broek

De Verenigde Staten is in Azië aanwezig alsof dat de regel is. De Britse historicus Jude Woodward beschrijft in haar boek Amerika tegen China waarom de VS deze positie zo gewoon vindt. Maar ze analyseert vooral de Chinese economische macht die een einde zal maken aan de Amerikaanse overheersing van Azië. Aziatische landen zullen eieren voor hun geld kiezen. Liever moeizame relaties met de grote buur, dan met een tanende militaire macht.

In de westerse media is het omgekeerde gebruikelijker. China is een gevaar voor onze welvaart en waarden, zo start het Belgische tv-programma Nachtwacht bijvoorbeeld. Het is de mediagenieke geostrateeg Jonathan Holslag die deze stelling verdedigt. Lopen we in de val van een autoritair regime, vraagt de redactie zich af.

Hylke Vandenbussche, hoofd van de Onderzoeksgroep Internationale Economie van de Universiteit Leuven, typeert de woorden van Holslag als angst en paniek zaaien. Ze zegt dat dit eerder rond Japan gebeurde. „Het is niet het eerste gele gevaar waarvoor we gewaarschuwd worden?”, vraagt de gespreksleider dan weinig kies.

Lees verder op Broekstukken.

---

Ik lees met moeite, maar wel graag. Het voordeel van een boek is dat als je er in zit dat relatief lang duurt. Dat maakt het makkelijker leesbaar dan losse artikelen. Vanaf 31 januari 2018, op de laatste dag van de maand, zet ik kort (het moet het lezen zelf niet in de weg staan) op een rijtje wat ik las. Want ook bij het onthouden kan ik wel wat steun gebruiken.