Underground empire; how America weaponized the world economy

Underground empire; how America weaponized the world economy is geschreven door Henry Farrell en Abraham Newman. Beide zijn als professor verbonden aan een universiteit. De eerste aan de John Hopkins en de tweede aan de Georgtown University. Beide schrijven ook voor dagbladen en dat merk je aan de verhalende manier van schrijven. 

Naast deze bespreking is er ook een uitgebreidere samenvatting, hier

In het eerste hoofdstuk wordt het ondergrondse netwerk van kabels vergeleken met een autoweg, waarop mensen 's morgens tussen velen anderen naar hun werk rijden. Ze zetten hun computer aan alsof ze in hun auto stappen en via de ondergrondse kabels versturen ze een bericht, ontvangen geld of maken het over.

'Alle wegen leiden naar Rome', is een bekend gezegde en Farrell en Newman stellen dat 99 % van alle internet verkeer via het Rome van de 21e eeuw, de Verenigde Staten, loopt. Samen met de financiële systemen en controle over delen van hoogwaardige chipproductie, maakt dit van de VS het nieuwe empire. Via de datasnelweg worden financiële transacties vervoerd, en gaan berichten over producten en transacties. Dat andere overheden de huidige situatie niet waarderen en andere routes willen bouwen, verbaast de schrijvers niet. Want de VS gebruiken de netwerken als middel om de wereld te domineren. Toch wordt nog steeds veel van de VS gepikt. Europese Atlantici hebben heel wat over voor het goed houden van de relaties met Washington. Het boek wil laten zien hoe deze positie ontstond en de VS instaat stelde haar macht en enorme invloed tot over de grenzen uit te breiden door informatie te verzamelen, goederen te stoppen, en hele landen los te koppelen van de wereldeconomie. Hoe reageren de andere landen hierop; China en de EU bijvoorbeeld? Belangrijkr nog, zijn er geen andere toepassingen die gezocht kunnen worden voor deze spin-in-het-web positie, zoals het bestrijden van belastingontwijking of het tegengaan van klimaatverandering, vragen de schrijvers zich af.

Plat beeld
Geen land zal ten oorlog trekken in een wereld waar productie geglobaliseerd is, want de aangevallen buurman levert door het vernielen van de economische relaties immers schade op voor de eigen economie, zo wordt Thomas Friedman aangehaald. De geglobaliseerde economie wordt wel vaker als medicijn tegen oorlog gezien, maar het valt toch vaak tegen. De wereld was in de eerste helft van de vorige eeuw ook al geglobaliseerd en we weten wat daar gebeurde. De werkelijkheid is interessanter en minder eenvoudig dan de visie van Poetin (die het internet een CIA project noemde) en het “twee dimensionale platte” beeld van Friedman, aldus de auteurs.

Toeval
De VS waren de grootste winnaar van de Koude Oorlog en zouden door die positie ook de inrichting van de wereld daarna grotendeels bepalen. Zo is SWIFT weliswaar een instelling gevestigd in België, maar wel verbonden met een datacenter in Ashburn, Noord-Virginia. Daar is een van de knooppunten van het globale internet gevestigd. Door het beheersen van internet knooppunten kunnen de Verenigde Staten op dergelijke plekken afluisteren wat vijanden (en vrienden) elkaar doorgeven en ze uitsluiten van de financiële systemen in de wereld.

Afluisteren was voor het internet een kostbare zaak en werd veelal beperkt tot hoogwaardige doelen. Nu kan ieder telefoontje in een land worden opgevangen en worden bewaard. Niet langer is het verzamelen een probleem, maar de opslag en het filteren van berichten uit de enorme hoeveelheden. Het ontstane systeem met kabels en datacentra is niet zo bedacht, maar steeds verder die kant opgegroeid, aldus de auteurs, Dit ontstond door de mogelijkheden te gebruiken en ze verder uit te breiden. Dus geen complot om de macht te veroveren, maar toeval dat dit meekwam met de technische ontwikkeling. Het werd als extra present in de schoot geworpen en met graagte uitgepakt. Vaak werden nieuwe mogelijkheden toegepast, omdat de nood aan de man was. Later werd het beleid dan veralgemeniseerd, zoals het gebruik van de dollar tegen landen of het uitsluiten van SWIFT gebruik als strafmaatregel. De Verenigde Staten veranderde van de enige supermacht, naar een macht met superkrachten. De wal kan het schip wel eens keren, zo waarschuwen de schrijvers. Zo kunnen financiële transacties de VS wel eens geheel gaan mijden.

Snowden
Het werk van Snowden wordt door de schrijvers geroemd, omdat de door hem gelekte informatie duidelijk maakte wat een enorm netwerk de National Security Agency | Central Security Service (NSA) en zuster organisaties hadden gecreëerd om de wereld in de gaten te houden. Nu zet de Verenigde Staten die superkrachten in tegen China, en daarmee kwam de imperialistische strijd boven de grond. Het uit de markt werken van Huawei noemen is onvermijdelijk in een boek als dit. Farrell en Newman citeren een Europese ambtenaar die stelde dat de VS boos was op China, omdat dit poogde te doen wat Washington allang gedaan had; het omzetten van de globale communicatie netwerken in een bolwerk voor controle. De dreiging die van de positie van Washington uitgaat is duidelijk. Niet alleen voor China, maar ook voor delen van Europa, maar wat kan je eraan doen? Corona, klimaat en mogelijke grotere catastrofes in de nabije toekomst, vragen om antwoorden, maar in plaats daarvan raakt de wereld verwikkeld in gevechten die de digitale zijde route (die de wereld op vele vlakken bind) uit elkaar kunnen trekken.

Waarschuwingen
Dit ondergrondse netwerk kan ook anders ingezet kan worden. Je kan ook landen die het regenwoud kappen, alsof dit er niet toe doet, onder druk zetten met die middelen, menen de schrijvers in de inleiding. Dergelijke aanbevelingen worden in het laatste hoofdstuk uitgewerkt. Het pad waarop Washington nu zijn koers uitzet zal leiden tot bittere en hardnekkige conflicten, zo luidt een ernstige waarschuwing in het boek. “Om Amerika te beschermen heeft Washington langzaam maar gestaag de economische netwerken veranderd in werktuigen voor zijn dominantie,” zo stelde Paul Kruger in een bespreking van het boek. Hij schreef in diezelfde bespreking ook: “De Verenigde Staten hebben stilletjes een postmoderne oorlog tegen China gevoerd en gewonnen.” De VS moet dan ook niet opkijken als andere landen op hun machtsontplooiing – “de economische equivalent van een atoomarsenaal” – met een eerste stap (first strike) zullen reageren, is hier een waarschuwing van de auteurs.

Imaginaire worsten
De schrijver zijn experts op het gebied van internationale relaties en halen een wapenbeheersingskwestie uit het verleden aan als voorbeeld voor recente ontwikkelingen. In 1957 zou Rusland volgens Nikita Chroesjtsjov Intercontinentale Ballistische Raketten (ICBM's) fabriceren “alsof het worsten waren”. De VS reageerden met grote investeringen in hun raketsystemen om de achterstanden in te lopen. Die bleken echter een mythe. Toen na de Koude Oorlog de archieven opengingen bleek dat de Sovjet Unie slechts vier van de eerste generatie ICBM's heeft gehad. Maar intussen ontwikkelde de situatie zich destijds wel naar een bijna-catastrofe. “Op dit moment zijn we weer beland op een dergelijke keerpunt (...). Ook nu zijn twee grotmachten, de VS en China in de greep van een dynamiek gedreven door wederzijdse angst die het gevaar oplevert dat Europa, het bedrijfsleven en gewone burgers in de steeds sterker worden draaikolk worden meegezogen.” Er is een antwoord nodig dat systematisch kijkt naar de gevaren en hoe die te beteugelen, net als dit tijdens de Koude Oorlog gebeurde. De auteurs halen Thomas Schelling aan die met ideeën uit the Speltheorie kwam om paal en perk te stellen aan de gevaarlijke dynamiek. Nu de economische strijd steeds openlijker gevoerd wordt, is een rationele benadering ervan weer noodzakelijk. Als er geen strategische planning is, kunnen de reacties en tegenreacties door emoties gedreven wel eens uit de hand gaan lopen.

Samenwerking
De problemen van nu zijn veel complexer dan tijdens de Koude Oorlog. Dat leidt ook tot de aanbeveling voor een eerste stap: probeer te begrijpen waar de moeilijkheden zitten met een forum met deskundigen op vele gebieden. Kijk dan hoe beleid moet worden ingezet om te problemen te verkleinen zonder dat het tot uit de hand lopende situaties leidt. Versterk de banden met bondgenoten en ga vervolgens praten met tegenstanders. Interacties tussen beleidsmakers, generaals en wetenschappers over de grenzen heen waren ook tijdens de Koude Oorlog de basis voor meer stabiliteit. Daaruit kwamen ook de wapenbeheersingsakkoorden voort (die nu zo makkelijk terzijde worden geschoven).

Naast dit pleiten voor een dergelijke samenwerking, stelen de auteurs voor het ondergrondse netwerk in te zetten voor andere doelen, zoals klimaatbeleid, het bestrijden van corruptie, belastingontwijking etc.. Dat zijn gebieden waar nationaal en internationaal belang kunnen overlappen en die daardoor makkelijker tot samenwerking leiden. Het voorstel is misschien niet optimaal, maar het zou wel beter zijn dan confrontatie die vervolgens tot meer confrontatie leidt, zo schrijven Farrell en Newman. Het ondergrondse netwerk waarvan het boek heeft laten zien welke gevaren het in zich draagt, moet anders worden ingezet. Het is bijna alsof de beschrijving van de structuren en de macht die er mee gepaard gaan als bij toverslag omgebogen worden naar nobele middelen, alsof de macht erachter verdwijnt. 

Parallellen
De parallel met de atoomdreiging tijden de Koude Oorlog, roept de vraag op waar de vergelijkbare vermindering van het aantal kernkoppen in deze figuur dan uit moet bestaan. Minder of geen kernwapens is niet eenvoudig, maar wel mogelijk. Zonder de digitale kabels en hun knooppunten verdwijnen veel voorzieningen en gemak in het dagelijks leven. Het is onvoorstelbare dat deze voorzieningen zullen verdwijnen dat zien de schrijvers ook. Maar hoe wordt dit ondergrondse empire uit de handen van Washington gehaald? De schrijvers zien zelf ook dat het hier wringt. Er is geen uitweg uit het ondergrondse empire, stellen ze, maar beter gebruik is gewenst.

De vraag is of er niet meer invalshoeken te bedenken zijn. Waarbij niet de realiteit van de internationale relaties tussen staten als uitgangspunt worden genomen, maar gezocht wordt naar hoe de samenleving zich kan organiseren om de greep te verstevigen. We hoeven niet allemaal een Edward Snowden te worden, maar er zijn meer middelen voor de invloed van burgers te bedenken, zowel binnen de gangbare politieke kanalen als er buiten. De Koude oorlog kernwapenparallel haalt de half miljoen Nederlanders boven die dertig jaar gelden op straat kwamen om tegen stationering te protesteren of de 4,2 miljoen die een paar later een petitie tegen de plaatsing van kernwapens tekenden. Burgers wilden destijds hun voeten en stem gebruiken om een ingewikkeld probleem aan te kaarten. Dat kan weer.

Dit boek levert interessante informatie, maar richt zich toch vooral op de gevestigde structuren (in de VS). En heeft daarmee een flinke invloed in de pers reguliere en vakpers. Responsible Statecraft zet het boek bovenaan de lijst met meest invloedrijke boeken rond internationale politiek die zijn verschenen in 2023: “het is een beangstigende herinnering aan de potentiële kosten van te grote reikwijdte van het voortdurend gebruik van sancties en spionagemiddelen en een must-read voor iedereen die geïnteresseerd is in grootse strategie en de toekomst van de mondiale handel,” zo vat een redactielid het belang ervan samen. Of zoals Paul Krugerschreef n.a.v. het boek: “De belangen zijn te groot om ze te negeren.” Het prettig geschreven boek levert informatie die nodig is om de ongebreidelde macht aan de orde te stellen.