De zalenman

De zalenman* door Elisabeth de Jong-Keesing is het boekenweekgeschenk voor 1960. Het had destijds met 175.000 uitgegeven exemplaren een record oplage. De titel is de meest beknopt denkbare samenvatting van de novelle. Govert Barendse was slachtoffer bij een busongeluk na een voetbalwedstrijd. Die bus “had uit moeten wijken voor een optocht van padvinders en was in botsing gekomen met een bus vol zingende Rijlandgangers.” Hij wordt in het ziekenhuis apart gelegd op een zaal waar een druppende wasbak aan de muur hangt, verder zijn er de bekende rechte witte lijnen van een ziekenhuisruimte en zijn bed. De novelle is verdeeld in negen hoofdstukken waarin een aantal betrokkenen voorbij komt, van verpleegsters tot een loodgieter, van geestelijken tot artsen, van herinneringen aan vroegere liefdes tot de huidige echtgenote. Maar centraal in het verhaal staat de Zalenman zelf. We kruipen in zijn hoofd, in zijn denken en daarmee in de overwegingen, associaties, en nieuwe denkbeelden van een stervende man ... maar zal hij wel sterven aan zijn zware brandwonden? Is hij daarvoor niet veel te lucide? Wat gebeurde toen hij naar een gemeenschappelijke zaal werd overgeplaatst om zijn plek vrij te maken voor een fabrieksdirecteur, geen Zalenman, maar een zakenman? In het Zutphens dagblad wordt op deze laatste vraag vrij uitgebreid ingegaan. Het heeft geen zin het werk samen te vatten. Je moet het lezen van begin tot eind om zijn reis in het schimmige zijn en worden tussen leven en dood mee te maken. De schrijfster leeft zich in de 40 jarige metaalarbeider met vrouw en drie kinderen in. Dat dit verhaal boven kwam drijven uit 24 inzendingen verbaast niet. Hoe schreef de pers over het werk? Breedsprakig en beschrijvend als bij de tachtigers, met mooie niet doorvoelde woorden, meent een recensent in Het vrije volk. In het Parool komt het boekje er dan weer beter af, ondanks de propagandistische stellingname tegen de massamens** is het door de sfeerrijke vertelkunst bestand gebleken tegen het aanzienlijke gewicht van de deze “ietwat simplificerende tendens.” In Trouw werd het (net als De Telegraaf) een merkwaardig novelle genoemd – maar wel een uitstekende. De Jong-Keesing was lerares Nederlands aan het Vossius gymnasium in Amsterdam en een beginnend schrijfster. Ze had enkele kinderverhalen en novelles geschreven, een toneelstuk in verzen naar een Chinees volksverhaal, de roman 'Wennen aan de wereld' en haar afstudeerscriptie 'Economische crisis van 1763 te Amsterdam' op haar naam staan. In de maanden na de boekenweek zou ze werken aan een reisverhaal over China, dat onder de titel 'Van Amstel tot Jangtse' eveneens in 1960 verscheen. Noten: * De zalenman is op de website van de Nederlandse Bibliotheek te vinden als pdf, txt, scan, of als epub. De illustraties zijn van Peter Vos. ** Overigens zou jurylid Emmy van Lokhorst aldus de Nieuwe Tilburgsche Courant. in haar toelichting bij de keuze voor dit werk, ook stil staan bij de massamens. De zalenman is juist door zijn positie in staat nieuw leven te verwerven, te denken en “op orde te komen tegenover de chaos,” zoals zij het verwoordde.