Het rookoffer

Het rookoffer* van Tessa de Loo was het boekenweekgeschenk voor 1987. Het gaat over de verhouding tussen lerares Frans Barbara Rozemeyer en een van leerlingen uit de examenklas, de mooie, en intelligente Guido Maenhout die naar de toneelschool wil.

Zij is twee maal zo oud als hij, halverwege de dertig. Hij is tussen jongen en man, soms het een, soms het ander. Wie door wie de liefdesrelatie wordt ingetrokken blijft in het midden. Evenals de vraag of zo'n relatie tussen docente en leerling wel kan. In die zin is het een ander boek dan het recente succesnummer Lessons van Ian McEwan dat start met een dergelijk relatie, maar op veel jongere leeftijd en veel dwingender. Met zijn roken op school en haar succesvolle inzet om dat binnen de schoolgebouwen te verbieden is het duidelijk waar de titel wortelt.

In Het rookoffer is het de positie van de vrouw die de voornaamste rol speelt: “(...) die tenslotte moet boeten,” zo sluit de flaptekst af. In het boek wordt dit ondubbelzinnig beschreven. In een droom vangt leraar Beverman haar met een bisschopsstaf en zegt met een vriendelijke glimlach:“Je bent een heks … je moet verbrand worden.” En haar geliefde Guido stookt op de achtergrond het vuur op. Dat lijkt ongerijmd, maar hij is wel vaker neerbuigend naar haar, soms op het botte af. Is het kwaadaardigheid of jeugdige onbezonnenheid?  Hij vindt bijvoorbeeld dat ze op Jeanne d'Arc lijkt; die behekste de Franse koning en Barabara behekste hem. Hij toont haar als hoer uit een verhaal van Sartre die leeft in het verleden. Hij leeft voor de toekomst, zo verklaart hij de vergelijking. Voor hem is zij vooral iemand waarbij hij zichzelf kan uiten en ontwikkelen tot ze opgebruikt is. Klootzakje. Maar je kan het een jongen die zichzelf nog aan het ontdekken is nauwelijks kwalijk nemen. 

In een doolhof, dat opgesteld is tijdens een schoolfeest, grijpt vrijgezel Bevermans Barabara bij haar enkel en masseert vrijpostig haar been. Ze schudt hem af en blijft hem afschudden, maar miezerige mannetjes nemen dat niet en hij zorgt voor haar val en blijft zelf ongestraft, hoewel hij hier onmiskenbaar over de schreef gaat.

Chéri en Het einde van Chéri

Er zijn meer versies
van het boek.

---

geschreven door de Franse schrijfster Colette worden in het verhaal verwerkt. Dat geeft het volgens recensent Carel Peters gewicht en is een eerbetoon aan het werk van Colette.
    Het verhaal wordt verteld van later naar vroeger, eerst augustus en dan pas mei, april etc. Je leest naderhand wat eerder de aanleiding vormde voor wat je al weet. Het geeft een andere – plezierige – leeservaring. Het is niet gebruikelijk en in de realiteit is het onmogelijk; al is terug redeneren iets dat veel gebeurd om de belangrijke voorvallen te begrijpen en te verklaren. Daar lijkt dit vertelprocédé op.

Noot:
* Voor en uitgebreidere bespreking zie bijvoorbeeld Carel Peters, 'Offer voor een oneerbiedige minnaar; Het boekenweekgeschenk van Tessa de Loo', Vrij Nederland (Boekenbijlage), 14 maart 1987.