Twee wegen

Twee wegen door Per Petterson begint met een bijna ongeluk. Uit het donker komt een wankelende man met plastic boodschappen tas tevoorschijn. Automobilist Jim kan nog net op tijd stoppen, al weet hij dat niet zeker. Hij reist met vistuig en haken naar de brug over een stukje Oslofjord naar het eilandje Ulvøya om te hengelen tussen een groep mannen die dat al zeker twintig jaar doen. Hij is de laatste nieuwkomer. Overdag vissen er mannen van elders, de 'achterlijke buitenlanders'.

In de auto ernaartoe denkt Jim over reisroutes via dorpen en snelwegen. Mijn topografische kennis van Noorwegen blijkt minimaal. Oslo lukt nog net, maar bijvoorbeeld Lørenskog, of het eiland met de visbrug, geen idee; net zo min als van de meeste genoemde plaatsen. Maar alles is op te zoeken. Op die brug stopt een hagelnieuwe Mercedes achter hem. De chauffeur is Tommy, de beste jeugdvriend van Jim, maar iemand die hij al minstens dertig jaar niet gezien heeft. Met die ontmoeting in september 2006 is het verhaal begonnen. Daarin komt aan de orde wat er destijds gebeurde en wat in de jaren daar tussen in.

Het wordt de lezer in vier delen van meerdere korte hoofdstukken als brokken voorgezet. De hoofdstukken worden voor het grootste deel door Jim of Tommy verteld (soms komen beiden aan het woord) met daarachter het jaartal van wanneer het speelt. Het eerste hoofdstuk heet bijvoorbeeld JIM, SEPTEMBER 2006. Maar ook de zus van Tommy, Siri, vertelt enkele hoofdstukken en zijn moeder en houtzager Jonsen elk één hoofdstuk. Je krijgt zo verschillende visies op wat gebeurt is en op kwesties waarvan maar een of enkele van de personen in de roman afweten. De hoofdstukken spelen vanaf 1964. De brokken worden bouwstenen voor het neerzetten van de levens van Jim en Tommy.

De eerste woont als enig kind samen met zijn gelovige moeder – die Noors geeft en Godsdienstlerares is. Ze is beschermend. Ze leven in een klein gezin waar de vader dan wel is verdwenen, maar waar alles goed lijkt te verlopen.
   Tommy, zijn jongere zus Siri en de nog jongere tweeling worden opgevoed door hun agressieve en door zijn werk achterop de vuilniswagen krachtige vader. De man is zijn vrouw kwijtgeraakt en komt nooit in aanmerking voor een plek achter het stuur. Het moet hem frustreren. Zijn woestheid en geweld levert een onhoudbare thuissituatie op.
     Jim ziet er in zijn jeugd goed uit met lang haar en mooie kleren en zal later verwaarlozen. Tommy is goed gekleed belandt in een hagel nieuwe Mercedes. Jim leeft van een ziekte uitkering en gaat op medicijnen door de dagen heen. Hun wegen hebben ergens een onverwachte bocht gemaakt.

Tommy leert al vroeg, bijna veertien jaar oud, dat hij de pijn die zijn vader hem aandoet kan uitschakelen als hij in zijn verbeelding naar elders vertrekt. Het is een overlevingsmechanisme dat de verwondingen niet voorkomt. Hij moet ook fysiek de strijd met zijn vader aan. Doordat hij zichzelf moest verdedigen, dacht hij dat hij ook zijn zus moest beschermen, maar die merkte weg van huis al snel dat ze prima op zichzelf kon passen. Ze komt naar voren als een zeer ondernemende (jonge) vrouw.
     Jim weet niet waarom hij van 't paadje is geraakt. Hoewel. Je ziet als lezer dat mensen door zijn moeder bij hem weg worden gehouden; er is een voor hem ingewikkelde liefde; een Christelijke liefdesdeken over hem heen; hij kreeg een klap van de paranoia molen; en er is een bijna stiekeme verhuizing weg uit het gehucht waar hij opgroeide, vermoedelijk om de trots van zijn moeder te beschermen of haar schaamte over Jim te ontvluchten. Het leek zo mooi.

Het boek is in maart 2014 uitgekomen en verkozen bij De Wereld Draait Door tot boek van de maand. De versie die ik las was de zesde druk een maand daarna. Uitgever De Geus had er een sticker opgeplakt met de tekst: NU AL 25.000 ex. DWDD panellid Monique Burger stelde: “Het boek stelt ook de belangrijke vraag: kun je ontsnappen aan je verleden?” Die vraag staat ook op de achterkant en wordt in die blurb nog wat verder in de verf gezet.

Maar kan je zoon van een simpele vuilnisman zijn, die alle banden met zijn vader kwijt is en als de mogelijkheid zich daartoe voordoet die niet meer lijmen wil, desondanks goed terechtkomen en zijn eigen weg gaan op grond van talenten (goed in cijfertjes) en keuzes die hij maakt?
    Kan je een modelleerling op het Gymnasium zijn in een stabiele thuissituatie en toch ergens van het pad vallen en met moeite het leven leven?
    De beide jongens/mannen kunnen zowel niet als wel “aan hun veelbewogen leven ontsnappen.” Een andere opvoeding had het gemakkelijker gemaakt. Maar voor de tweeling lijkt de start in het gemankeerde gezin al kort na een adoptie op jonge leeftijd zelfs zo goed als vergeten. Als Tommy voorbij komt dan groeten ze hem als iedere andere bekende. 
    Het boek laat in zijn verhaal met schijnbaar weinig woorden – al is het ruim 300 pagina's dik – zien waar ze vandaan komen en hoe het leven daarna verliep en dat ging niet in eenvoudige schema's, de opgediste losse opmerkingen uit twee wegen vertellen meer dan dat driegangenmenu. Je kan er wel een soort American dream draai aan willen geven, maar het stramien is complexer. Het leven is geen sprookje. Ook niet in dit boek.

De taal is glashelder, maar toont wel veel losse draadjes, loze opmerkingen, en associaties in het wilde weg. De eerste keren storen ze, maar vervolgens kan of moet je ze gaan beschouwen als behorend bij het verhaal en blijken ze ook ergens vastgeknoopt te kunnen worden. Veel mensen denken bovendien zo difuus. De uitstapjes geven het verhaal ook haken en ogen. Dat het vistuig over de gladde naaf van een fiets loopt en niet over de ruwe brugleuning, of hoe de verschillende houtsoorten branden, vind ik aardige informatie.
    Twee wegen is door zijn schrijfstijl een boek dat je gemakkelijk te snel gaat lezen. Af en toe een omweg maken, of er wat over mijmeren, maakt het gelaagder.