De overgave

De overgave, is een boek van Arthur Japin. Op de voorkant staat een vrouw met een zuigeling aan de borst.* Je oog blijft hangen, omdat je niet weet wat je ziet. Een inheemse Noord-Amerikaanse of een Europese vrouw. De vrouw is Cynthia Ann Parker met haar dochter. Ze werd weggevoerd tijdens een Comanche overval op de nederzetting (1836) waar zij als kind woonde. Ze is de kleindochter van Sallie, die al Granny werd genoemd voordat ze kleinkinderen had.

Granny ontkomt ook niet aan de gruwelen van de aanval, maar toch is het ergste dat vijf van de leden van Parker familie, waar ze toe behoort, worden weggevoerd. Een meisje wordt aan het haar meegesleurd met de Comanche mee. Het zou een schijnbaar eindeloze haat voeden bij Granny, een ouwe taaie, keihard en wars van sentimentaliteit. Verbitterd, maar tegelijkertijd ook met oog voor het mooie van de fonkelstenen in het circus, zachte stoffen, of voor de illustraties in luxe damesbladen uit New Orleans waardoor je weet dat het afgebeelde elders in de wereld bestaat.

Aan het eind van haar leven komt Quanah bij haar langs. Hij is de leider van het inmiddels zwaar in de verdrukking gebrachte Comanche volk. Hij wil bijna veertig jaar na de overval met haar praten. Zij praat van achter haar harnas en met zo min mogelijk medeleven. De afstand is gecreëerd en die moet wat haar betreft blijven, gezien het verleden. Na het gesprek zal hij zich met wie er nog over is uitleveren aan het bestuur om zonder paarden en zonder wapens in een reservaat te gaan leven: “Hiermee wordt, na bijna vierhonderd jaar de onderwerping van de oorspronkelijke bewoners van Amerika een feit,” zo meldt het nawoord. Quanah is het achterkleinkind van Granny en zoon van de vrouw die inmiddels Na-udah heette.

Japin stuitte bij toeval op een standbeeld van hem in Quanah, Texas (tegen de grens met Oklahoma). Hij maakte direct wat aantekeningen voor de opzet van een boek. Uit het nawoord, bij het resultaat, wordt duidelijk dat de romanpersonages echt hebben geleefd en dat de schrijver onderzoek heeft gedaan naar hun levens en verhalen, verslagen en boeken heeft geraadpleegd over hen en het leven op de vlaktes rondom Houston. Het verhaal is door de schrijver wel aangepast. Het blijft een roman en geen historische studie. Naast het nawoord is er een ook tijdbalk, die het bestek van het boek overschrijdt, een kaart van de wijde regio en een stamboom. Bijna terloops komen in de roman zelf de de onafhankelijkheidsverklaring van Texas (1861) en de volgende Amerikaanse burgeroorlog aan bod; zo ook gevechten met de Mexicanen (o.a. 1836). Tussendoor was er sprake van vrolijkheid. “Laat de dag je niet betrappen op een traan,” zongen Sallie en Cynthia Ann.

Japin stelt dat de historische werkelijkheid extremer was dan de fictieve die hij schreef, “zelfs gruwelijker dan ik heb durven gebruiken.” Dat betekent niet dat de gewelddadige narigheid in het boek ontbreekt; ze is zelfs met die terughoudendheid nog verschrikkelijk aanwezig. Dat betreft de handelingen van mensen tegen mensen. Het geweld tijdens de overval, de prijs op een scalp van een Comanche, het neerkijken op hen die slachtoffer waren tussen de blanken onderling en hen zelfs aanvallen uit ongerijmde angst zelf ook dat lot te treffen. De beschrijving van Granny's ervaringen tijdens de overval kan je maar beter niet teveel laten landen.
     Er was ook het op grote schaal doden van bizons. Voor mij was dat altijd een verschijnsel van verveelde en destructieve plezierjacht. Uit De overgave wordt duidelijk dat bizons werden afgeknald, omdat daarmee de voedselvoorziening voor de oorspronkelijke bewoners wegviel. Als je de leidende stier als eerste doodde bleef de rest wachten tot hij verder ging en werden zo grote niet te missen harige sitting ducks. De dieren bleven liggen en hun verrotting veroorzaakte een niet te harden stank. Alleen de gieren en de kolonisten hadden er baat bij. De vogels vanwege het makkelijke voedsel, de uit het oosten oprukkende horden als onderdeel van de strijd tegen de bewoners van het land dat zijn wilden innemen.

Het verhaal wordt grotendeels verteld door de verbitterde Granny, maar Cynthia Ann is de eigenlijke sleutelfiguur. Zij is eerst kolonistenkind en daarna weggehaald en Comanche vrouw geworden. In de werkelijke geschiedenis van de Verenigde Staten heeft Quanah een belangrijke rol in de geschiedenis van zijn volk gespeeld. En er is niet alleen een standbeeld in de plaats die zijn naam draagt, maar op meer plaatsen in de Verenigde Staten staan die beelden er. Hij raakte onder andere bevriend met Theodore Roosevelt. Terug naar de roman. Voor Granny moet Cynthia Ann terugkomen waar ze hoort: aan de blanke kant. Maar Na-udah is inmiddels moeder en geworteld in een andere samenleving. Ze is haar moedertaal, het Engels, kwijtgeraakt. Haar leven, haar thuis, lag inmiddels elders. Groot onrecht staat dan wel aan de basis van die positie, maar in haar persoon wordt een absolute grens doorbroken. Door haar terug te halen, werd ze feitelijk weer weggehaald bij haar familie.

Overgave en vergeving, het zijn woorden die dicht bij elkaar liggen. Overgave was voor de Comanche na de eindeloze strijd de enige optie. Vergeving drong zich op aan de stokoude Granny, die zich realiseerde dat vergiffenis niet iets is wat je een ander gunde, maar ze volharde in haar woede, zoals een bizon wacht terwijl om heen de anderen vallen; een koppigheid waar je alleen jezelf mee hebt. Toch gaf ze Quanah een tekening van zijn moeder en een adelaars veer van zijn vader. Een beetje vergiffenis, hoewel laat, was er toch. Dat was niet tevergeefs. 

Nog steeds komen de nakomelingen van Quanah en de afstammelingen van de andere Parkers regelmatig bij elkaar op de plaats waar Cynthia Ann, Topsannah (de zuigeling op de foto) en Quanah liggen begraven, zo meldt Japin in het nawoord. De adelaarsveren die Quanah bij zich droeg tijdens zijn overgave worden “nog altijd gebruikt bij bepaalde Comanche-ceremoniën.” In die zin is dit boek vol gruwelen, ook een boek dat schetst dat verzoening zelfs in een dergelijk geval mogelijk is. 

Tekst loopt door onder clip. 

De zinsnede 'Keepers of the eastern door' als adagium voor hen belast met het tegenhouden van de invasie door Europeanen, komt niet van de Comanche, maar van de Mohawks. 

Het inpikken van land, het verdrijven van de bevolking, door de kolonisten uit het oosten, het is van een gewelddadigheid die niet kan. In Overgave gaat het daar niet over. Daar wordt het conflict teruggebracht naar een familie die aan beide zijden van deze 'oorlog' is komen te staan. Toch als ik op wiki lees dat de Inheemse bevolking tussen 1492 en 1900 met 96 procent afnam en met 58 procent tussen 1800 tot 1890, dan is het te beperkt om alleen naar een familie te kijken of te weten hoe het afliep met een hoofdrolspeler in het boek, dan ligt daar ook ergens een schuldvraag en dat niet om de gruwelen van een Comanche overval goed te praten, maar het is naast een relationeel en emotioneel verhaal met enorme uitwas, ook een politiek verhaal en politiek is er nog een hoop goed te maken. Al kiest de huidige regering in de VS voor een houding die daar 180° van afwijkt. Deze overdenking neemt niet weg dat De overgave een belangrijke Nederlandse roman is om meer te begrijpen van hoe de VS werd wat het vandaag is. De roman stemt droevig en optimistisch tegelijkertijd.

Noot:
* De foto is veel afgedrukt bijvoorbeeld op boek covers. Er is ook een andere foto van haar die vaak is gebruikt. Daarop staat ze in Comanche kleren, als een trotse vrouw, zie hier bijvoorbeeld (er is veel meer informatie over haar en haar zoon Quanah te vinden op het internet).