Cannery row

Het Nederlandse strandleven speelt op zand. In England heeft men het vaak met enthousiasme over de getijdenplassen die achter blijven tussen de rotsen. Ze zitten vol leven. In Cannery row van John Steinbeck verzamelen Doc en zijn medewerker Hazel daaruit dieren die worden besteld door onderzoekers uit de Verenigde Staten. Dat leven met zijn vormen en kleuren in het zilte water wordt met verve beschreven:

“Zeesterren trekken over mossels en zeeslakken*, ze plaatsen de miljoen zuignapjes en trekken dan traag met hun enorme kracht tot de prooi heeft losgelaten van de rots. En dan komt de maag van zeester naar buiten en omvat het voedsel. Oranje en gespikkeld en fluitvormige zeeslakken glijden gracieus over de rotsen, hun jurken bewegen als de kleding van Spaanse dansers.”

Deze beeldendende beschrijving is een deel van een langere tekst over het leven in de plassen en er komen er later in het boek nog meer. Het mond zelfs uit in een nog macaberder beeld dan het ook al redelijk brute gedrag van zeesterren.

Steinbeck is een man van vele beroepen geweest, waaronder marine bioloog en hij leidde wetenschappelijke expedities, zoals het korte voorwoord De vele levens van John Steinbeck vermeldt. Zijn kennis zet hij als schrijver om in fraaie beelden. Al staat een ander, Ed Ricketts model voor het hoofdpersonage Doc, de bioloog van Western Biological Laboratory. Steinbeck trok in het echte leven met Rickets op en was sterk betrokken bij het instituut dat Pacific Biological Laboratories heet. Het was niet alleen een maritiem onderzoekscentrum, maar ook een verzamelplaats voor intellectuelen van verschillend pluimage.

Cannery row is de strook langs de kust waar vis wordt aangevoerd en ingeblikt, maar niet alleen een gebied voor wetenschap en industrie, ook een plaats waar mensen aan de rand van de samenleving leven, van luie levensgenieters, tot dronkaards, hoeren, vechtersbazen, kunstenaars, mislukkelingen, een Chinese winkelier en af en toe een marineman. Doc is vriendelijk en behulpzaam. Hij leeft midden in die wereld en ziet er het mooie van in. Hij is aardig tegen vrijwel iedereen, uit alle verschillende groepen. Die opstelling leidt wel eens tot teleurstelling en tegenslagen als er imand gebruik maakt van zijn houding. Maar met zijn vriendelijke benadering geeft hij licht in die op het eerste gezicht donkere omgeving en wekt de genegenheid van zijn omgeving.

Toch wordt hier geen Utopia geschilderd in pasteltinten. Frankie, is een jongen die sociaal onhandig is en met een slecht ontwikkelde motoriek en weinig gevoel voor grenzen. Hij kan niet naar een instelling, want dat kost geld én hij heeft geen ouders die daarvoor willen en kunnen betalen. Sterker nog hij wordt mishandeld in de familiekring en om het helemaal hemeltergend te maken pleegde zijn vader zelfmoord. Als het mis gaat met de jongen dan ziet zelfs Doc geen echte uitweg voor hem meer. Een jongen als Frankie zou opgenomen moeten worden in de samenleving en daar ondersteund, zo is de visie die hier stuit op de harde realiteit van de maatschappelijke orde die de oplossing zoekt in medicijnen en opsluiting. De man die overal en altijd weet wat er moet gebeuren om een miskleun recht te breien, een probleem weer op te lossen, staat nu met lege handen en botst op de maatschappelijke wanorde. (Overigens zijn er ook voorbeelden van oplossend vermogen bij anderen. Zie p. 24 scriptie voor een opsomming).

Ook niet bij een ideale wereld lijkt te horen dat er veel klappen worden uitgedeeld in Cannery row en Doc doet daar volop aan mee. Het doet hem zelfs goed. De grootste vechtpartij speelt bij zijn huis. De prostituees op zijn feestje houden daarbij hun schoenen met naaldhakken bij de neus vast om de aanvallers eventueel een klap op het hoofd te geven met de hak.

Cannery row is zowel een verhaaltje (met daarin verweven kleinere verhaaltjes) als een maatschappij visie verpakt in een roman met oog voor psychologische mechanismen in het samenleven tussen mensen en de ontwikkeling van het individu. Er zijn nogal wat studies over het boekje (de uitgave die ik las is 124 pagina's) waar dit wordt uitgewerkt. Uitleg loopt van Taoïstische (met aandacht voor vervreemding), samenhang tussen mens, plant en dier, tot Marxistische visies**.

Frankie wil een klok wegnemen als cadeau voor Doc. Het draait niet in eerste plaats om het uurwerk, maar om een bronzen beeldje dat er op staat van Joris die de draak heeft gedood. Franky vind Joris lijken op Doc. Los van de tragiek, is het juist dit deel van Cannery row dat het fijn maakt het te lezen. Problemen lossen zich vaak vanzelf op en anders moet je ze op een verstandige manier te lijf gaan of dit nu is in contact met anderen of het gedwongen voeden van een hond die ziek wordt omdat hij niet meer eet. Samenleven zelfs in een stinkende omgeving, waar gokkers, hoeren, dronkaards, zwervers en artiesten leven, iedereen dus eigenlijk, is goed mogelijk als we wat rekening houden en initiatief nemen en dat hoeft niet saai te zijn. Naast een mooie roman en een optimistische blik, levert dit ook een welkom advies. En Joris bleef ook niet zitten, maar pakte het probleem aan.

Het is ironisch dat het boek dat zich keert tegen consumentisme van Cannery row juist een bekende plaats heeft gemaakt die je moet verkennen en waar je moet komen winkelen en eten. Van de haveloze gebouwen aan de kust op de kaft van het boek is het veranderd in een vlotte hippe bestemming om wat te kajakken, te winkelen en goed te eten en dit heeft ook negatieve gevolgen.***

Noten:
* De wiki over de zeeslakken (nudibranchs) laat een tweetal mooie voorbeelden zien, waaronder een met oranje stippen.
** “Steinbeck undoubtedly channels Marx, but he does so in such a way that he seems to be simply arriving at the same conclusions almost one hundred years later.” en “The alignment between Steinbeck‟s personal philosophy and Marxism is undeniable, and with the basic principle of the phalanx as the foundation of his thinking, Steinbeck shares a strong bond with the basis of Marx‟s own philosophy (…) while Marx is applying the power of collectivity in a purely political apparatus, Steinbeck treats the phalanx as something mystical or even religious,” stelt Shawn Mark Jasinski in John Steinbeck as a radical novelist, mei 2008.
*** Een zoektocht op het internet levert daarvan meteen een beeld. Op de website Coastal Resilence wordt gesteld: “Southern Monterey Bay’s coastal habitats face numerous anthropogenic threats, the most significant of which are: erosion and sediment budget disruption; trampling; and conflicting land use in the form of shoreline development for agriculture, industry (sand mining), residential development, commercial use (hotels and businesses), military use (Fort Ord), and even transportation (roads and highways that bisect coastal habitat connectivity).”