De droom van de leeuw

De droom van de leeuw, door Arthur Japin is een sleutelroman met autobiografische elementen. Het verhaal draait om Gala Vandemberg, een vrouw die in Rome een filmcarriere zoekt. Ze gaat naar de stad samen met vriend Maxim. Gala kan je inruilen voor Rosita Steenbeek, een vriendin van de schrijver waar hij werkelijk mee naar Rome vertrok. Maxim staat daarmee enigszins voor Japin zelf. Gala krijgt een amoreuze relatie met Snaporaz (Fellini waarmee Steenbeek ook in het echt een affaire heeft gehad). Grote delen van het boek zijn beschreven vanuit het brein van Snaporaz.

Op de achtergrond is er Gelsomina, en die staat dan weer voor Giulietta Masina (met wie Fellini van 1943 tot aan zijn dood in 1993 getrouwd was). Ze speelde in 1954, vroeg in Fellini's carriere als regisseur, in La strada een naïef, bijna zwakbegaafde vrouw, inderdaad Gelsomina genaamd. Er is een Marcello en dat is vanzelf Marcello Mastroianni. Marcello en Giulietta zijn beide ook aanwezig op de uitreiking in 1993 van de Oscar voor het hele oeuvre van de filmer, die hij zowel in de realiteit als in het boek kreeg. Na die plechtigheid in Los Angelos – waar Fellini een beroerte kreeg, kwam het einde van de regisseur snel. In het boek komt tijdens zijn stervenstraject nog een half filmscript langs. 

Liefde

In een korte clip vertelt Steenbeek over haar omgang met Fellini. Je leest het meeste van wat ze zegt terug in de De droom, zoals dat hij zijn films liet ontstaan tijdens het maken. In de roman lees je ook over haar intense zelfvoldaanheid: “een van de beroemdste mannen van de wereld, een man die alle vrouwen kon krijgen, verlangde naar niemand anders dan naar haar!”
    Los van alle verwijzingen naar de werkelijkheid is het ook een roman; een boek vol prachtige zinnen en woorden. Als Maxim aan Gala belooft dat hij haar nooit zal laten gaan dan hoort hij wat hij zegt en komt terug op die uitspraak. Hij voegt de clausule toe: als ˊje wilt natuurlijk,ˋ en zegt retorisch “want wat hou je over als je schoonheid kooit?”
    Over de liefde van Snaporaz voor Gelsomina worden de volgende woorden gebruikt: “Je weet pas zeker dat je liefhebt als de dood van de ander beangstigender is dan die van jezelf.” 
    Het is mooi als je wordt gezien als een schaamteloos, onafhankelijk en vrij mens, maar: “Een godin is alleen een godin omdat ze aanbeden wordt. Zij voldoet aan het beeld dat haar aanbidders van haar hebben, want als die zich van haar afwenden wat blijft er dan van haar over.” Het kost aandacht hier een antwoord op te rijmen. 
     Zonder veel moeite zou er nog een scala aan krachtige citaten uit het boek te halen zijn.

Pseudo diepzinnig

Hier en daar zijn er ook met ogenschijnlijk diepe gedachten in technicolor, zoals: “Juist omdat ze aan het vergaan zijn bewonderen wij de fresco's van de grote meesters inniger dan de opdrachtgever op de ochtend dat ze hem in al hun pracht werden onthuld.” Het lijkt maar even de enige reden voor die betovering.

“al het nieuwe is ontstaan door inperking! Door de hemel af te bakenen ontstond de aarde, door het terugdringen van water land, door het licht te bundelen duisternis. Zodra je het ene vastlegt, manifesteert zich het andere. Alsof de dingen door de beperking van hun bewegingsvrijheid gedwongen worden zich te profileren en zich tegen elkaar af te zetten. Scheppen, heeft Hij wel door, is niet meer dan dingen telkens verder inperken.”

Bij zo'n citaat gaat het brein vrijwel onmiddellijk opzoek naar voorbeelden die dit pseudo-intellectuele mompelen ontkracht. Even goed kan je stellen dat de ruim aanwezige mogelijkheden hebben geleid tot nieuwe soorten, een nieuwe kijk op mogelijkheden en ontwikkelingen, en dat juist de beperking een stervensproces in werking zet. Maar ook dat is slechts vaak en niet altijd en overal het geval. Juist die ambivalentie maakt de stelling quasidiepzinnig.
     Soms leidt ontwikkeling van door de mens toegepaste kennis tot afhankelijkheid, zoals elektriciteit comfort vergroot, maar de grip op het leven verkleint, zo wordt gesteld. Je kan hier ook de medicijnen van Gala tegen epilepsie aanvallen noemen. Ook die vergroten de kans aangenaam te leven, maar de slikker ervan is afhankelijk van chemicaliën die in het beste geval gedeeltelijk worden begrepen. Maar wil je er daarom vanaf, met het verdwijnen van die gebondenheid verdwijnt er immers veel meer?

Grenzen

Is redeneren zoals in voorgaande alinea's wat onder het hoofdstuk ˊ De mens beperkt Godˋ wordt beschreven als de menselijke neiging alles te beargumenteren wat het hoofd niet kan bevatten; alles terug te brengen tot een behapbaar formaat? Maar sommige gestelde grenzen zijn nodig om van het zuchten van de wind te genieten of het uitbotten van een boom te zien. En grenzen stellen is niet alleen een weg die leidt naar “ingenieuze methoden om het [leven] op grote schaal te vernietigen,” of onbegrepen technologie, maar ook middel dat nodig is om juist die ontwikkeling aan banden te leggen en van levensbelang.

Menselijke worm

Een andere geponeerde visie is dat bij liefde het delen niet leidt tot beperking, maar juist tot uitbreiding. Zo kan de bedenker van de gedachte er zonder bezwaren meerdere liefdes op na houden, zonder er een tekort te doen. Het is bij liefde als bij een worm. Splijt je de liefde in tweeën dan leven beide helften afzonderlijk verder en dat steeds opnieuw. Dit is de rechtvaardiging en misschien wel de reden voor een buitenechtelijke relatie. Het is zo'n situatie altijd de vraag wat de worm ervan denkt als de geliefde zich ook zo in stukken verdeeld. Gelijkwaardigheid komt hier niet vanzelf. Uiteindelijk blijkt dat ook het verdriet zich over meerdere personen heeft verdeeld als de geliefde overlijdt. De kerk en de publieke moraal zijn niet de enige partijen in dit spel met de liefde, uitsluitend die kant belichten is intellectuele spielerei en zo gaat Snaporaz, de Fellini uit de roman, vervelen.

Details

Een idee van de regiseur is dat niet het kijken naar het geheel, maar juist naar het detail van belang is: “In alles zou niemand zich herkend hebben, in het weinige herkent iedereen iets van zichzelf.” Of met een andere invalshoek: als je inzoomt op een persoon dan is er op het laatst niets meer van hem over dan een van de vele poriën, zo is een gewoon mens uitgegroeid tot een reus door steeds minder van hem te laten zien.
     In een kliniek leven twee geestelijk gehandicapten die zich terug hadden getrokken in een facet van zichzelf en daarbinnen juist de ruimte ontdekten om in verder te leven. Anderzijds blijkt dicht op een fresco van Het laatste oordeel in de Sixtijnse kapel dat je pal onder het werk juist de onvolkomenheden ziet die er voor de schoonheid niet toe doen of die hem bevlekken, zoals de achtergebleven haar van een penseel.
     In het verlengde hiervan ligt dat het script voor een film niet van te voren wordt uitgeschreven, maar ontstaat in het proces vol toevalligheden. Je kan immers alles niet vooraf overzien en in het afmaken ligt de levenloosheid van een artistiek project op de loer.

Grotesk

De antimilitarist in mij stoot op deze geachte: “een rekruut in de loopgraven overweegt naar huis te vluchten in de nacht voorafgaand aan de veldslag. Hij doet het niet, want hij acht durven belangrijker dan overleven.” Wees niet dapper, wees verstandig, zou ik als lezer naar die fictieve strijder uit het verleden willen roepen en besef dat hij ook na het afhaken moet waken voor de kogel die de deserteur kan krijgen, zelfs nog na de oorlog. Hier staat de dappere soldaat symbool voor de man die zijn overspel voortzet. Het is een gedachte zo grotesk dat ze van de overspelige man, Snaporaz, een triest figuur maakt die naar zichzelf toe redeneert.

Dolce

De droom heeft een tegelijkertijd even opgewekte als naargeestige plot. Het zoete leven is nog niet zo makkelijk te leven. Je moet daarvoor kwaliteiten hebben om de rottigheid te bespotten, te negeren, te verbergen achter een blinde vlek in het oog, en los te maken van jezelf. Je moet uit je eigen lichaam stappen als dat gebruikt wordt om financieel te overleven.

Ruilmiddel

Bewegen, leven, je staande houden, het boek zit er vol mee. Gala lijdt aan epilepsie en werd als kind getroffen door een aanval waardoor zij haar opmerkelijke talent kwijtraakte om op commando van haar vader diepzinnige uitspraken in het latijn te citeren, voor zíjn gasten. De vader vergrote zijn eigenwaarde door zijn kind te gebruiken. Door het wegvallen van dat talent en de moeite die het ging kosten leerde Gala dat ze dit in kon zetten als gunst aan hem voor een tegenprestatie. Zijn dankbaarheid zou er juist groter door worden. Het is een mechanisme dat ze later in zal zetten om een verhouding te vinden ten opzichte van het gebruik wat van haar wordt gemaakt.

    De uitspraak er is één ding erger dan niet gebruikt worden en dat is niet gebruikt worden, komt een paar keer terug in De droom. (Ondanks het herhaaldelijk genoemde ˊItaliaanse mannenˋ gedrag had ook New Yorker Harvey Weinstein het van geen vreemde als je dit boek leest.) De onbevangen Me kijkt hier nog naar zichzelf als She, de methode om controle te verliezen, maar tegelijkertijd een afhankelijke positie toch in eigen hand te houden.
    Voor Maxim is zijn relatie met Gala dan weer een middel om door haar afstraling op hem zijn zelfvertrouwen op te vijzelen. Gelsomina doet iets dergelijks met haar Snaporz: toen hij een Oscar kreeg glunderde zij bijvoorbeeld alsof het haar verdienste was.

Ga!

Snaporaz ligt te sterven als een commercial voor Banco Ambrosiano van zijn hand wordt uitgezonden. Ze wordt aangekondigd als zijn laatste droom. De inspiratie ervoor was Gala, zo blijkt, en die merkt op “zijn laatste beelden heeft hij aan mij gewijd.” Zo omvat zij samen met Gelsomina zijn artistiek leven.
    Japin maakt met zijn woorden Gala groter dan groot en dat mag in een roman (Steenbeek mag er in het echt ook zijn). Snaporaz draagt haar van gene zijde op (ook dat kan: over de grens heen) haar eigen leven te ontdekken: “Ik heb Rome bedacht, Gala. Bedenk jij nu jezelf.” Dan volgt alleen nog de aansporing in twee woorden “...en actie!” en zwijgt het boek, waarin meer staat dan ik er bij eerste lezing uit heb gehaald.